Tien jaar geleden was het leven van topsporter Manti Te’o een feel good-verhaal dat bestond uit alles wat Amerikaanse universiteitssporten zo geweldig maakt. De van oorsprong Hawaïaanse Manti, de in een liefdevol gezin geboren en getogen football speler, werd met het mormoonse geloof opgevoed. Hij werd een superster als verdediger van de Fighting Irish, de footballclub van de Amerikaanse Notre Dame universiteit. Hij speelde op een niveau dat werd vergeleken met de hoofdpersoon uit de film Rudy[i]. Hartverscheurende gebeurtenissen aan het begin van zijn laatste jaar als student (waarin hij finalist voor de Heisman Trophy[ii] werd) droegen bij aan de belichaming van de klassieke mythe van een sportman die tegenslagen te boven komt. De grootmoeder en vriendin van Te’o stierven op dezelfde dag, maar desondanks vocht Te’o tegen de pijn ervan en bereikte met de Fighting Irish de nationale titel zonder ook maar een wedstrijd te verliezen.
Begin 2013 sloeg het feel good-verhaal om toen de sportnieuwssite Deadspin het verhaal bracht dat Te’o’s vriendin niet zozeer was gestorven, maar dat ze feitelijk nooit had bestaan. ‘Lennay Kekua’, de vrouw met wie Te’o contact dacht te hebben, was een digitaal bedenksel. Te’o had Kekua nooit persoonlijk ontmoet, maar raakte via het internet – via sociale media, tekstberichten en telefoongesprekken – met haar bevriend en uiteindelijk maakte hij afspraakjes met haar. Maar ze bestond niet echt. ‘Lennay’ was een virtueel neppersonage dat bedacht was door een man die Ronaiah Tuiasosopo heette (nu een transseksuele vrouw). Te’o was slachtoffer geworden van catfishing[iii].
De hele lijdensweg was gefundenes Fressen voor de sensatiebladen en geknipt voor een drama op tv, vandaar dat de nieuwe Netflix-documentaire, onderdeel van de Untold serie, zo “onweerstaanbaar” is dat je er “niet genoeg van kunt krijgen”. Maar toen ik er met mijn mond soms wijd open verbijsterd en stomverbaasd naar zat te kijken, was hetgeen wat er voor mij uitsprong iets wat ik niet verwachtte. Meer nog dan de kijk op het heldendom van sporters, de mediahype of de gevaren van online dating bekrachtigden de ideeën die ik met betrekking tot de hedendaagse cultuur had: transseksualiteit en de sociale media zijn onlosmakelijke met elkaar verbonden, en de geloofwaardigheid van de identiteit van transgenders is een uniek neveneffect van het digitale tijdperk.
‘Trans’ als een bijverschijnsel van de technologie
De puzzelstukken vielen in elkaar toen ik Tuiasosopo zag – een forse voormalige highschool football held van Samoa, die nu als vrouw gekleed gaat en lange nepnagels en dito wimpers draagt. Hij (nu ‘zij’) had het over hoe hij de mogelijkheden van het internet was gaan gebruiken en online niet-bestaande personages begon samen te stellen die slechts digitale relaties aangingen en onderhielden. Sprekend over het personage Lennay Kekua, die hij had ontworpen door foto’s van een andere vrouw van Facebook te plukken, beschreef Tuiasosopo het niet-bestaande personage als een uitdrukking van zichzelf: ‘Ze leek heel veel op wie ik écht ben. Ik was het zelf maar met een ander naamplaatje, een andere foto. Maar voor de rest was ik het 100 procent zelf.’
Alleen in een digitale wereld als de onze waarin we steeds meer deelnemen aan en communiceren in virtuele omgevingen kunnen we dit soort aanspraken maken; dat een online avatar[iv], die is opgebouwd uit beelden van het lichaam van iemand anders, maar geen link heeft met onze eigen fysieke werkelijkheid, toch honderd procent jezelf kan zijn. Het is niet verwonderlijk dat het transgenderavontuur van Tuiasosopo is begonnen met het experimenteren met een online-identiteit.
De meeste jongvolwassenen van nu zijn opgegroeid in een wereld waarin ze het meest bekend zijn door de manier waarop ze zich op het internet ‘presenteren’. Ze nemen het voor lief dat het normaal is dat er een zekere afstand is tussen hoe ze echt zijn en hoe ze online overkomen. In zekere zin zijn de vele mogelijkheden van een digitale identiteit aantrekkelijker geworden dan de saaie oude lichamelijke identiteit met al haar beperkingen. De identiteit die we digitaal hebben samengesteld is tenslotte degene die over de hele wereld enorme hoeveelheden volgers en likes kan opleveren, een identiteit die kan worden bijgesneden en geairbrusht of op andere manieren worden bewerkt om onvolkomenheden en gebreken te verhullen. In het bijzonder voor tieners, die zich door ongemakkelijke lichamelijke veranderingen heen worstelen, kan het omarmen van een niet-lichamelijke identiteit als een uitstel voelen.
Dat wordt nog verder versterkt door het verschuiven van de sociale relaties van jongvolwassenen van veelal nabije en fysieke (kletsen in de snackbar, samen naar de film gaan) naar de voornamelijk afstandelijke en niet-lichamelijke (thuis teksten en berichten op Instagram schrijven in plaats van de deur uitgaan). Voor degenen die hun hele leven in het smartphonetijdperk hebben geleefd is het een achterhaald idee om te denken dat identiteit in belangrijke mate wordt bepaald door biologische eigenschappen, familie, woonplaats of fysieke omstandigheden. Het heeft veeleer te maken met grenzeloze maakbare mogelijkheden, die net zo veranderlijk, vluchtig en uitwisselbaar zijn als een verhaal op Instagram.
Het zou ons dan ook niet moeten verbazen dat mensen die van jongs af aan met de digitale wereld bekend zijn zich veel eerder transseksueel zullen voelen dan oudere volwassenen. Als mijn digitale identiteit kan verschillen van mijn fysieke, kan mijn geslachtelijke identiteit ook verschillen van mijn lichamelijke: deze onbetwiste aanname is voor Generatie Z[v] maar een kleine stap.
Als mijn digitale identiteit kan verschillen van mijn fysieke, kan mijn geslachtelijke identiteit ook verschillen van mijn lichamelijke.
De structuren van de geloofwaardigheid van de identiteit van een avatar zijn dezelfde als die van transseksualiteit. Ik beide gevallen wordt de vraag naar wie ik ben gedefinieerd in veelzeggende en individualistische bewoordingen, en eerder op grond van psychologische gevoelens dan op fysieke feiten. Het zelf is een idee dat niet hoeft samen te vallen met (of beperkt te zijn tot) de lichamelijke realiteit.
De Untold documentaire legt echter geen nadruk op Tuiasosopo’s transseksuele identiteit; het is een belangrijk deel van het verhaal in zoverre het levendig een maatschappij laat zien die van de tastbare werkelijkheid is losgeraakt.
De waarheid naar onze hand zetten
Op een gegeven ogenblik in de documentaire probeert Tuiasosopo uit te leggen waarom hij Te’o had bedrogen, ondanks dat het de levens van anderen kapot kon maken: ‘Het maakte mij gelukkig. Ik wilde dat het de realiteit was.’
Dat is een bewering die de tijdgeest beschrijft. In die bewering ligt een decadente maatschappij besloten die minder wordt gedreven door oog te hebben voor anderen dan door de persoonlijke zoektocht naar geluk, een maatschappij die minder door de werkelijkheid wordt bepaald dan door een verscheidenheid aan (dikwijls tegenstrijdige) invalshoeken die bepalen wat werkelijkheid is.
Tuiasosopo’s daden die de documentaire laat zien zijn dan misschien wel de meest flagrante voorbeelden van het ontkennen van de realiteit ten gunste van feel-good verzinsels, maar ze zijn niet de enige. Te’o zelf valt ook wat te verwijten. Als hij meer vragen aan Kekua had gesteld of pas op de plaats had gemaakt om gaten in haar verhaal te onderzoeken of, bijvoorbeeld, voorrang aan een persoonlijke ontmoeting met haar had gegeven, had hij het bedrog wellicht eerder doorgehad. Maar hij zat gevangen in een waanvoorstelling waarvan hij genoot en die hem uitkwam; we worden blind voor de feiten wanneer we met fantasieën op de loop gaan.
Dat geldt ook voor de gevestigde media die het verhaal van Te’o en zijn vriendin slordig hebben verslagen, zoals blijkt uit het artikel op Deadspin die voorbeelden van allerlei media aanhaalt, van de New York Times tot de Associated Press, die verslag doen van ‘feiten’ over Kekua die aantoonbaar onjuist waren.
Maar we leven in een wereld die veel te snel gaat om feiten te controleren en die retweets hoger aanslaat dan de waarheid. De gevestigde media staan in het beklaagdenbankje: bijna wereldwijd werden ze beetgenomen, maandenlang hielden ze een feel-good verhaal in stand dat door middel van het eenvoudig nagaan van de feiten snel had kunnen worden ontkracht. Is het verwonderlijk dat het vertrouwen in de nieuwsmedia naar een recorddiepte is gekelderd? Ondertussen zijn de ‘kwaliteitsmedia’, wanneer het ze uitkomt, zo vaak in bedrieglijke nieuwsverhalen getuind, dat we er niet meer van opkijken. Vaak is het niet de waarheid die bepalend is voor de hedendaagse verslaggeving, maar de waarderingscijfers en hoe vaak er is geliket.
De toenemende losse omgang met de werkelijkheid van de media houdt gelijke tred met het losmaken van ‘identiteit’ van de fysieke realiteit wordt geïllustreerd door de transseksualiteit. Beide zijn een bijverschijnsel van het tijdperk van de ‘post-realiteit’, waarin digitale verdraaiing en virtuele maakbaarheid worden bestempeld als werkelijkheid; iets dat, al naar gelang onze grillen en voorkeuren, naar onze hand kan worden gezet – deepfakes[vi], metaverse avatars[vii], stealth editing[viii], sokpoppen (sock puppets)[ix], finsta’s[x]. Dat hebben we liever dan iets wat vaststaat, iets wat ons wordt opgelegd zonder dat we ervoor hebben gekozen en wat vaak ongemakkelijk is.
Die goede, oude waarheid
En toch blijven we op eigen risico de werkelijkheid bagatelliseren, negeren en misvormen. De les van Manti Te’o’s niet-bestaande vriendin is dat rare verzinsels op korte termijn aantrekkelijk zijn, maar dat de waarheid uiteindelijk toch wint. Hoe graag je ook wilt dat een feit niet waar is – of dat nu je lichamelijke geslacht is of wie je online vriendin in het echt is – het is altijd beter om de waarheid te aanvaarden, dan om je in allerlei bochten te wringen om haar tot jóuw waarheid te maken. De werkelijkheid op Gods voorwaarden is zo veel beter dan fantasie op de onze.
De wereld wordt in toenemende mate surrealistisch, een ‘weg-met-de-werkelijkheid wereld’. In zo’n wereld moeten christenen hun stem laten horen tegen wat uitgroeit tot een kenniswetenschappelijke onrechtvaardigheid. De werkelijkheid wordt gemarginaliseerd en heeft een pleitbezorger nodig. Wij zijn de mensen die het geschenk van de objectieve realiteit moeten zoeken, vieren en omarmen. Je krijgt het moeilijk wanneer de werkelijkheid aan de kant wordt geschoven, zoals Untold pijnlijk duidelijk maakt. Jonge mensen worden kapotgemaakt, omdat de realiteit van hun eigen biologische geslacht aan de kant wordt gezet.
De werkelijkheid (…) heeft een pleitbezorger nodig.
Als christenen zouden we de realiteit moeten verdedigen omdat we God liefhebben en de ware wereld die Hij heeft geschapen in ere houden. We verdedigen de werkelijkheid ook omdat we onze naaste liefhebben en weten dat hij of zij tot volle bloei komt in een wereld waar de ontwerpen van God een geschenk zijn die we mogen omhelzen en geen obstakels die we moeten overwinnen (Psalm 92:4; 139: 13,14).
[i] Rudy is een biografische sportfilm over het leven van Daniel “Rudy” Ruettiger, die allerlei moeilijkheden moest overwinnen om uiteindelijk speler bij het football team van Notre Dame Unversity te worden.
[ii] Jaarlijkse American football prijs die wordt uitgereikt aan de beste college football speler in de Verenigde Staten.
[iii] Catfishing is een bedrieglijke activiteit waarbij een persoon een fictief personage of valse identiteit op een sociale netwerkdienst creëert, meestal gericht op een specifiek slachtoffer.
[iv] Een avatar is een plaatje dat als gebruikersafbeelding op het internet gehanteerd wordt.
[v] De Generatie Z is een demografische generatie, volgend op Generatie Y (de Millennials). Generatie Z gebruikt het internet doorgaans vanaf jonge leeftijd en integreert in hun leven het gebruik van computerprogramma’s, apps en sociale media.
[vi] Een deepfake is een audiovisuele versie van nepnieuws. Een deepfake-filmpje vertrekt van bestaande beelden, die vervolgens bewerkt of gemanipuleerd worden via kunstmatige intelligentie. Daarom zijn deepfakes ook een vorm van synthetische media.
[vii] Metaverse of metaversum is het gehele netwerk van aan elkaar gekoppelde virtuele 3D-ruimtes waarin de gebruikers, vaak door middel van avatars, interactief kunnen rondkijken en interageren deelnemen aan een interactie).
[viii] Stealth edits zijn belangrijke veranderingen aan de inhoud of de toon van gepubliceerde media worden aangebracht zonder dat van de veranderingen melding wordt gemaakt.
[ix] Een sokpop is de benaming voor een kloon of tweede identiteit of account op een site of forum van één gebruiker
[x] Een finsta is een samentrekking van fake (nep) en Insta (afkorting van Instagram), een tweede account dat speciaal gebruikt wordt om met beste/meest intieme vrienden te delen.
Auteur: Brett Bracken is hoofdredacteur en hoofd communicatie bij The Gospel Coalition. Hij heeft talrijke boeken geschreven. Brett woont met zijn vrouw Kira en zijn drie kinderen in Santa Ana, Californië, waar ze lid zijn van de Southlands Church, waar Brett ouderling is. Je kunt hem volgen op Twitter.
Dit artikel is gepubliceerd bij The Gospel Coalition in september 2022. Vertaling: Dhr. HvtM.
