Seksueel misbruik – het is een groot voorrecht als dat ver van je af staat. Hoe verwoestend het is kun je nauwelijks bevatten. Het is daarom goed als iemand het je vertelt. Heel intens doet Coen de Hoog dat, in het boek Eleison.
Dit boek is een vertelling. Dat betekent dat het niet voor 100% op feiten berust. Reden daarvoor is trouwens ook de wens van de auteur om niet (te) herkenbaar te zijn. Dat is nog geen reden om te denken dat de werkelijkheid wel meevalt. De Hoog zegt zelfs dat de werkelijkheid nog erger was. En het verhaal is zo al aangrijpend genoeg…. Je legt het boek niet zomaar even weg; en als je het weggelegd hebt, is het niet zomaar uit je hoofd.
Het gaat niet alleen over seksueel misbruik trouwens, in eerste instantie is dat zelfs het thema niet. Het gaat over een familiesysteem waarin seksueel misbruik bijna onvermijdelijk is. Seksueel misbruik gaat bijna nooit over het seksuele alleen. Andersom moet dat ook zo zijn. Het pleidooi voor seksuele reinheid en veiligheid gaat evenmin over het seksuele alleen. Dat is al genoeg reden voor iedere ambtsdrager om dit boek te lezen.
Beschadiging
Coen (een pseudoniem) vertelt het verhaal van zijn vrouw Femke. In hun verkeringstijd verbaast hij zich over de manier waarop de leden van het gezin van Femke met elkaar om gaan. Ze zijn allebei blij dat die fase voorbij gaat en ze samen een gezin gaan vormen. Maar het verleden blijkt niet voorbij. Zeker nadat er een kind geboren wordt krijgt Femke regelmatig traumatische herbelevingen. Dat heeft impact op alle facetten van het leven, zeker op de relatie tot haar man en tot haar kind. Het lukt Femke simpelweg niet om een goede echtgenote en moeder te zijn. Steeds meer komen Coen en (later) Femke er achter hoezeer ze beschadigd is. Beschadigd door een narcistische vader en een machteloze moeder. In die setting was ze een willoze prooi voor haar broer, die haar stelselmatig seksueel misbruikte.
De weg die Coen en Femke moeten gaan om daar inzicht in te krijgen en mee om te kunnen gaan is al intens genoeg. Maar de omgeving maakt die weg ook nog eens veel ingewikkelder. De problemen zijn binnen de familie volstrekt onbespreekbaar. Van schuldbelijdenis en herstel is geen sprake. Daar komt de (evangelische) kerkelijke gemeente bij, waar alle familieleden lid zijn. Als de oudsten zich in de verstoorde verhoudingen gaan mengen, worden de problemen alleen maar groter. Per saldo tonen ze meer begrip voor de dader dan voor het slachtoffer. Dat komt ongetwijfeld door een soms onbeheerste houding van vooral Coen. Er is echter geen erkenning van de achterliggende oorzaak.
Spiegel
Hiermee geeft dit boek aan (met name) ambtsdragers belangrijke lessen mee.
Een persoonlijk verhaal als dit levert verdieping op in het begrip voor slachtoffers van (seksueel) misbruik. Het zou ook kunnen zorgen voor het beter oppikken van signalen. En voor meer fijngevoeligheid in woordgebruik in prediking en pastoraat. Het is immers heel waarschijnlijk dat er zich schapen onder de kudde bevinden die een misvormd beeld hebben van wat een gezin is, wie zij zelf zijn en hoe God is…
Maar het is ook waarschijnlijk dat er zich onder de kudde ‘wolven’ bevinden. Positief betrokken gemeenteleden die onder die dekmantel levens hebben beschadigd. Als er iets van de problematiek naar boven komt, hebben zij vaak de sterkste positie en meest beheerste communicatie. Daardoor zou een kerkenraad zomaar (wellicht onbewust) de kant van de dader kunnen kiezen. Het accepteren van diens verhaal betekent doorgaans meer rust in de tent. Dat mag echter nooit leidend zijn. Het gaat toch om recht en liefde, om Christus’ wil.
Leerpunten
Dit boek leverde me ook vragen op. Nu wil ik voorzichtig zijn met het bekritiseren van een levensverhaal. Bij zo’n kwetsbaar verhaal is dat zelfs wat onkies. Daarom wil ik nu niet iets zeggen over de (theologische) houding van de auteur. Echter, los daarvan valt ook over de kerkelijke context waarbinnen dit boek speelt iets te zeggen. Ik noem drie leerpunten ten aanzien van de visie op huwelijk en seksualiteit:
1. Femke bezocht op enig moment een conferentie van Opwekking. Zij overnachtte daar samen met de jeugdgroep in een grote tent. Daarin lagen jongens en meisjes door elkaar, wat een bron was van seksuele vrij(postig)heden (met nieuwe schade voor Femke (en anderen)). Dit laat zien hoezeer ook in kerkelijke kring de morele grenzen inmiddels opgeschoven zijn. Het is nodig dat kerken terugkeren tot of vasthouden aan Gods bedoeling met seksualiteit (in het huwelijk).
2. In de kerk van Coen en Femke werd (na lang beraad) een homoseksueel samenlevend stel geaccepteerd. De belangrijkste motivatie daarvoor lag niet in de theologie/Bijbel maar in het gevoel. Maar in zo’n feel-good-setting is er weinig kader om met andere ethische kwesties om te gaan; de neiging bestaat dan om vooral in te zetten op ‘vrede hebben onder elkaar’. Dat was één van de dingen die de oudsten in feite misleidden in hun behandeling van de zaak. Al realiseer ik me, dat in kerken waar wél vastgehouden wordt aan Bijbelse normen het weer op andere punten mis kan gaan…
3. De gerichtheid op verzoening betekende ook dat Coen en Femke vooral aangespoord werden om te komen tot vergeving. Ook daar lag naar mijn indruk een theologische misvorming aan ten grondslag. Het besef van zonde, berouw en bekering scheen me erg dun toe. Goedkope genade kan gemakkelijk leiden tot goedkope oplossingen. Hoe belangrijk is het, om echt te weten wat zonde betekent en hoe vergeving ontvangen wordt. In tere kwesties als deze en in heel het geestelijk leven.
Conclusie
Deze laatste drie punten heb ik weergegeven, omdat ik er van overtuigd ben dat alleen een heilige kerk een veilige kerk kan zijn. Daarmee bedoel ik, dat het belangrijk is om in alles te luisteren naar de wil van de Heere, Die werkelijk weet wat goed is voor Zijn kudde.
Dat betekent echter helaas niet, dat een ‘heilige’ kerk een veilige kerk is. Een kerk kan uitstralen nauwkeurig vast te willen houden aan Gods Woord en toch mechanismen in stand houden die misbruik toedekken. Het is belangrijk dat we werkelijk eerlijk naar onszelf kijken, persoonlijk en als gemeente. We zijn blijkbaar niet te goed voor zeer slechte praktijken.
Vooral is het belangrijk om een boek als dit op je in te laten werken. Het is goed dat Coen het verhaal van hem en zijn vrouw heeft gedeeld. Ik hoop dat het bijdraagt aan inkeer bij daders. Aan echte betrokkenheid bij omstanders. En aan heling bij slachtoffers. In de wetenschap dat de diepste heling alleen te vinden is in de levende God, Die Zijn Zoon gegeven heeft in de gebrokenheid van deze wereld. Voor daders die eerst niet wilden buigen (maar dan toch…) en voor slachtoffers die eerst niet durfden vertrouwen (maar dan toch!). We zijn allen afhankelijk van dezelfde genade en geroepen tot dezelfde heiligheid.
Gepubliceerd: 01-12-2022. In het Reformatorisch Dagblad is eerder een interview met de auteurs verschenen.
