We leven in een periode zonder equivalent in de wereldgeschiedenis. Onze menselijke identiteit is een plastisch begrip geworden in een ‘vloeibare’ wereld. We kunnen onszelf elke identiteit aanmeten die ons innerlijk ons ingeeft… met alle gevolgen van dien. Deze conclusies trekt Carl Trueman in ‘Een Vreemde Nieuwe Wereld’, de compacte en meer toegankelijke versie van zijn succesvolle boek ‘The Rise and Triumph of the Modern Self’.

Na het grote succes van ‘The Rise and Triumph of the Modern Self’ heeft Carl Trueman op aandringen van velen deze verkorte versie geschreven, sinds kort ook in het Nederlands beschikbaar. De Nederlandse versie, getiteld ‘Een Vreemde Nieuwe Wereld’, is mede mogelijk gemaakt door Bijbels Beraad M/V en voorzien van een introductie door Dr. M. Klaassen. Uit de vele aanbevelingen in de Nederlandse versie blijkt reeds de impact die het boek in christelijke kringen heeft. Je zou het boek mogen beschouwen als een must-read voor een ieder die wil begrijpen waar het moderne identiteitsdenken vandaan komt en hoe dit is gekoppeld aan de snelle en succesvolle opkomst van o.a. de LHBT-beweging en de huidige identiteitspolitiek. ‘Een Vreemde Nieuwe Wereld’ is echter niet alleen een toegankelijke samenvatting van Truemans eerdere boek: naast diverse toevoegingen en aanscherpingen heeft Trueman tevens een heel nieuw hoofdstuk gewijd aan de wijze waarop christenen zich zouden moeten (her)positioneren in deze wereld. Bovendien is er een online studiegids verkrijgbaar, die prima geschikt is voor zelfstudie en voor bespreking in groepsverband.

Wie ‘Een Vreemde Nieuwe Wereld’ leest na Truemans eerste (uitgebreidere) boek te hebben gelezen, merkt direct op dat inzichten en conclusies helder en compact verwoord zijn en bovendien eenvoudiger te duiden zijn. Met name de concluderende paragrafen in elk hoofdstuk zijn zeer behulpzaam en zouden op zichzelf gelezen kunnen worden als een snelle samenvatting van het boek. Daarnaast is Truemans schrijfstijl in combinatie met zijn redenerend vermogen een waar genot voor de lezer, wat het begrip van de soms complexe filosofisch georiënteerde onderwerpen aanzienlijk vergemakkelijkt. Om de waardevolle en diepgaande inhoud goed door te laten dringen verdient het echter de aanbeveling om het boek geconcentreerd en in rust door te lezen.

Het wat en hoe in de ontwikkeling van de menselijke identiteit

In de 1e helft van boek zet Trueman uiteen hoe de denkbeelden van invloedrijke filosofen als Rousseau, Nietzsche, Marx en figuren als Freud en in het verlengde hiervan Wilhelm Reich het denken rondom de menselijke identiteit (en daaraan gekoppelde en vermeende rechten) hebben beïnvloed. Als kapstok voor dit denken maakt hij dankbaar gebruik van de term ‘expressief individualisme’, ontleend aan de Canadese filosoof Charles Taylor. Dit houdt de moderne notie in van het ‘zelf’ of ‘ik’, die uitgaat van de autoriteit van innerlijke gevoelens en authenticiteit definieert als het vermogen om hier sociale expressie aan te geven met de veronderstelling dat de maatschappij als geheel deze sociale expressie zal bevestigen en erkennen. Truemans genuanceerde en doordachte analyse als academisch geschoolde historicus overtuigt en verrast: denkbeelden van (eeuwen)oude filosofen, waarvan de meeste mensen misschien alleen de naam nog kennen, blijken bijzonder actueel te zijn en onderdeel te vormen van de collectieve verbeelding en/of intuïtie van de maatschappij. Trueman weet deze denkbeelden op meesterlijke en overtuigende wijze zowel historisch als inhoudelijk aan elkaar te verbinden en samen te vatten tot het adagium: het ‘zelf’ of de ‘ik’ is gepsychologiseerd, de psyche vervolgens geseksualiseerd en seks tenslotte gepolitiseerd. Zie hier het moderne identiteitsdenken in een notendop.

In de 2e helft van het boek bespreekt Trueman de katalysatoren en de context die deze moderne notie van identiteit hebben versterkt. Zo komt hij tot de in de introductie genoemde conclusie dat de moderne mens een ‘plastische identiteit in een vloeibare wereld’ heeft. Hij bespreekt hierin o.a. de invloed van technologische ontwikkelingen, opkomst van het Internet en het verval van de traditionele gezaghebbende en vormende instituten (Staat, Kerk en het gezin). Ook hier laat Trueman zien dat hij een scherp inzicht heeft en dit logisch en samenhangend kan verwoorden. Een van zijn belangrijkste conclusies is dat de traditionele verbondenheid, saamhorigheid en gemeenschapszin van mensen, van oudsher geworteld in vaste identiteitsdragers buiten onszelf (zoals bijvoorbeeld nationaliteit), uit elkaar aan het vallen zijn, waardoor de maatschappij ‘vloeibaar’ wordt zonder duidelijk gezag. Dit legitimeert mensen om letterlijk ‘op eigen autoriteit’ de eigen identiteit te construeren waarbij extern gezag een relatief begrip wordt of simpelweg niet meer wordt erkend. Een treffend en vergaand voorbeeld hiervan is te vinden in de transgender ideologie: de biologische werkelijkheid en beperkingen van het fysieke lichaam worden niet erkend en ondergeschikt gemaakt aan de ‘autoriteit’ van de innerlijke gevoelens. Voor Trueman leidt het geen twijfel dat deze ontwikkelingen een verwarrend, chaotisch en onheilspellend karakter hebben; een observatie waar velen vandaag de dag intuïtief mee zullen instemmen.

De betekenis van dit boek voor christenen

De grote betekenis van dit boek ligt in het feit dat het krachtig aantoont dat er een fundamentele antropologische verschuiving in het Westerse identiteitsdenken heeft plaatsgevonden. Dit is van groot belang voor christenen die vasthouden aan Bijbelse principes betreffende de scheppingsorde en seksualiteit. Discussies hieromtrent gaan nu niet meer alleen over moreel aanvaardbaar gedrag, maar zijn principieel verschoven naar een strijd over wat het betekent om mens te zijn. De veel gebruikte uitspraak door christenen: ‘haat de zonde, maar heb de zondaar lief’ komt niet meer binnen en wordt zelfs als kwetsend ervaren als mensen van hun zonden de kern van hun identiteit hebben gemaakt. Dit vraagt dus een andere benadering. Hierbij kunnen de inzichten van Trueman van grote waarde zijn. Ze kunnen ons bovendien terugbrengen naar de kernpunten van het christelijk geloof, met name de rebellie van de mensheid tegen God. Christenen geloven dat mensen zijn geschapen naar Gods beeld en alleen kunnen floreren als ze leven tot eer van God, onder Zijn gezag en zich gedragen conform Zijn scheppingsorde. Als we hier een metafoor op mogen toepassen: we lijken ons als christenen vooral te hebben gefocust op de golven die tegen de boot slaan (zoals moreel gedrag rondom seksualiteit), maar waren ons onvoldoende bewust van de onderstroom (de veranderende definitie en ervaring van mens zijn), waar we zelf inmiddels ook (deels) door zijn meegevoerd. Wat dit boek in feite blootlegt is dat deze onderstroom zich door de eeuwen heeft weten op te bouwen tot vloedgolf die ons nu lijkt te overspoelen. We zijn anno 2023 getuige van een niet eerder vertoonde en bovendien vergaande poging van de mensheid om zichzelf tot God te zijn. Deze mensheid wil zich naar eigen verlangen en inzicht herscheppen en duldt daar – in toenemende mate gesteund door de overheid, het bedrijfsleven, onderwijsinstellingen en de algemene culturele mores – geen tegenstand in.

Vandaar dat Truemans nieuwe, toegevoegde hoofdstuk een waardevolle aanvulling is op zijn vorige boek. Hij toont zich daarin nuchter en realistisch ten aanzien van de situatie waar we ons in bevinden en roept christenen op tot bezinning en overdenking. We moeten gaan inzien waar wij als christenen medeplichtig zijn geweest aan deze ontwikkelingen en ons daarvan bekeren. Hierdoor kunnen we ons heroriënteren op onze plek en de te volgen strategie in deze ‘vreemde nieuwe wereld’. We doen er goed aan om dit advies op te volgen, maar ook te beamen wat Trueman absoluut hoopvol stelt: wat ons ook nog te wachten staat, wij hoeven nooit te wanhopen als we onze ogen gericht houden op de onbreekbare beloften van de Heere aan ons, welke Hij heeft bevestigd in Jezus Christus. De overwinning is aan Hem.

Carl R. Trueman, Een vreemde nieuwe wereld; het nieuwe denken over zelf, (Groen; 1e editie 20 december 2022), Nederlands, Paperback 216 pagina’s, ISBN-10 ‏ : ‎ 9088973288, ISBN-13 ‏ : ‎ 978-9088973284, € 20, Afmetingen : ‎15 x 2.2 x 21.8 cm