Luthers reformatorische doorbraak leidde tot een leegloop van kloosters en een positieve waardering van het huwelijk. Wat Luther deed was shockerend voor menig tijdgenoot: “Dat een ex-monnik met een ex-non trouwde, was godslasterlijk, blasfemisch, dat kon gewoon niet,” aldus ds. M. Klaassen, voormalig IRS-voorzitter en nu werkzaam bij Bijbels Beraad M/V.
Rechtvaardigmaking
“Op het moment dat de rechtvaardiging door het geloof centraal kwam te staan in Luthers leven, werd hij kritisch naar het celibaat.” Dat had alles te maken met de status van het celibaat: “Het gold als een bijzondere positie, waardoor je dichter bij God zou staan dan gewone mensen. En daar ontwaarde Luther een soort van werkheiligheid en werkgerechtigheid in: door het klooster in te gaan en ervoor te kiezen niet te trouwen, je te onthouden van seksualiteit, sta je toch een stukje dichter bij God en creëer je toch een stukje eigengerechtigheid.”
Duivels
“Luther zegt dat hij in het celibaat het werk van de duivel ziet. Want als je je voor het huwelijk schaamt, dan schaam je jezelf er eigenlijk voor mens te zijn. Eigenlijk wek je de indruk dat je het beter weet dan hoe God ons gemaakt heeft. Volgens Luther blijven wij kinderen van Adam, dus moeten wij ook mensen voortbrengen. Het is een duivels werk dat het huwelijk zo negatief beoordeeld is in de Rooms-Katholieke Kerk.”
Sacrament
In de Rooms-Katholieke Kerk is het huwelijk een sacrament. “Aanvankelijk was dat bij Luther nog geen probleem. Zelfs in een preek uit 1519 sprak hij nog over het huwelijk als sacrament. Het huwelijk hoort in de Rooms-Katholieke Kerk duidelijk niet bij de categorie van de natuur, maar bij de categorie van de genade. Je hebt genade nodig om het huwelijk te kunnen hebben.” Uiteindelijk verwierp Luther de katholieke leer van natuur en genade. “Luther haalde het huwelijk uit de geestelijke, sacrale sfeer weg, en zette het weer met beide benen op de grond, als iets wat bij het natuurlijke leven van de mens hoort. In de Rooms-Katholieke Kerk werd het huwelijk getolereerd, omdat de mensheid niet zonder kan, maar het huwelijk was nadrukkelijk ondergeschikt aan het celibaat. Want wilde je echt goed en heilig leven, dan kon je beter voor het celibaat kiezen. Dat gold niet alleen voor het huwelijk, maar ook voor seksualiteit. Seksualiteit is zondig, zelfs binnen het huwelijk, en daarom heb je genade nodig om het huwelijk als het ware te verheffen boven deze zondige aardsheid die aan het huwelijk kleeft. Daar brak Luther mee. Volgens hem behoort het huwelijk bij het terrein van het natuurlijke leven, bij de schepping. Het huwelijk is Gods bedoeling voor alle mensen. Het is de manier waarop je als man en vrouw mag samenleven. En daar is niks mis mee, want dat is al van voor de zondeval, het is iets wat God van den beginne gewild heeft. Het huwelijk is iets goeds en positiefs waar je dankbaar voor kan zijn.”
Seks
De reactie van tijdgenoten was heftig. “Van de kant van zijn tegenstanders werd er zelfs spottend over gedaan, alsof het Luther te doen was om de seks. Want het celibaat is iets heiligs. Dat een ex-monnik met een ex-non trouwde, was godslasterlijk, blasfemisch, dat kon gewoon niet. Dat was echt heel shockerend in die tijd. Eigenlijk verwachtte men tijdens Luthers leven al dat er een ingrijpend oordeel van God zou volgen, maar dat gebeurde maar niet. Integendeel, Luther was heel gelukkig in zijn huwelijk en had zes kinderen, en werd gezegend. Zijn katholieke tijdgenoten verwachtten dat hij een vreselijke sterfbed zou hebben, vol wroeging en schuldbesef, maar dat was niet het geval. Luthers sterfbed is heel uitvoerig beschreven, om te laten zien dat hij in vrede is gestorven.”
Vrienden
Niet alleen zijn vijanden waren geschokt, ook zijn eigen vrienden waren ontdaan toen Luther in het huwelijk trad. “Melanchthon, zijn grote vriend en opvolger, vond het echt verschrikkelijk dat Luther ging trouwen. Volgens hem hadden de nonnen hem het hoofd op hol gebracht. Ik citeer Melanchthon: ‘De man is gewoon makkelijk te verleiden en zo hebben de nonnen alle kunsten aangewend om hem in te palmen. Misschien heeft dit drukke verkeer met die nonnen hem, ofschoon hij een edele en wakkere man is, week gemaakt en het vuur bij hem doen ontvlammen.’ Dus je ziet dat zelfs zijn eigen vrienden het een beetje ongemakkelijk vonden.”
Kramp
Luther haalde de kramp uit het huwelijk. “Het huwelijk was aan het einde van de middeleeuwen een complex instituut. Je had het canonieke rechtboek van de kerk, met allemaal ingewikkelde regels en voorschriften, over met wie je wel en niet mocht trouwen, wanneer je wel of niet gemeenschap mocht hebben. Daarnaast waren er allerlei afspraken met wie je wel en niet mocht trouwen, dus het kerkelijk wetboek maakte het huwelijk ontzettend ingewikkeld. Luther heeft het huwelijk tot zijn oorspronkelijke eenvoud teruggebracht.”
Klimaat
“Vandaag de dag heerst er onder christenen een soort angst om überhaupt een huwelijk aan te gaan. Moet je vanwege alle klimaatproblemen die er zijn nog wel kinderen willen krijgen? Moet je ze in zo’n wereld op laten groeien? Ik denk dat Luther zou zeggen, net als bij dat appelboompje: gewoon doen! Ook al komt Christus morgen terug, ga gewoon door met je werk, en neem je verantwoordelijkheid. Laat je niet leiden door pessimisme, maar wees gehoorzaam aan Gods opdracht. Het huwelijk is goed, het is Gods wil dat man en vrouw trouwen, kinderen ter wereld brengen en zo een bijdrage leveren aan de leefbaarheid van de samenleving en de instandhouding en uitbreiding van Gods Koninkrijk”.
Dit artikel is onlangs verschenen in het IRS-magazine, januari 2023.
