Leestijd: 4 minuten

Er zijn van die woorden die steeds meer op je netvlies komen. Eerst zag je ze zelden, nu bijna dagelijks. ‘Woke’ is er zo een. Maar wat is woke?

Woke (‘ontwaakt’) claimt inzicht dat anderen (nog) niet hebben. Het pretendeert een houding van kritisch bewustzijn hoe de zaken werkelijk in elkaar zitten. Woke is nauw verbonden aan wat bekend staat als de ‘critical race theory’, een vorm van neo-marxistische cultuurkritiek. Woke signaleert in de samenleving allerlei groepen met een dominante positie (mannen, blanken, heteroseksuelen) die verborgen macht uitoefenen over anderen. Deze minderheden (vrouwen, zwarten, LHBT’ers) worden bewust – en vaak ook onbewust – benadeeld door deze dominante groepen. Woke wil hen daarvan bewust maken en is daarom kritisch op bestaande opvattingen, tradities en gewoonten. Het wil deze niet alleen ontmaskeren, maar ook elimineren. Dat kan bijvoorbeeld leiden tot het verwijderen van standbeelden van kolonisators, besmette (straat)namen of boeken met onwelgevallige inhoud. Woke kan ook leiden tot initiatieven om achtergestelde groepen te bevoordelen. Gelijke kansen is niet voldoende, er moet gestreefd worden naar gelijke uitkomsten.  

Woke tiert welig. Historicus Coen de Jong schreef onlangs een gedegen studie over de opkomst van de woke-beweging en de groeiende invloed hiervan op organisaties en instituten. Wie echter dit boek wil bestellen bij Bol.com krijgt de volgende disclaimer op zijn scherm: ‘Dit boek bevat mogelijk grof taalgebruik en/of de weergave van een racistische behandeling van mensen of culturen.’ Als journalist Bart Collard navraag doet waarom deze tekst bij het boek geplaatst wordt, krijgt hij als reactie dat de zaak onderzocht wordt en de tekst erbij vermeld staat totdat het eindoordeel van de leescommissie binnen is. Bij voorbaat veroordeeld, lijkt het.

Buijs

Een soortgelijk geval deed zich de afgelopen weken voor in Amsterdam. UvA-docent Laurens Buijs plaatste een kritisch artikel over woke in het universiteitsblad Folia. Onder de titel ‘Woke cultuur bedreigt de academische vrijheid bij sociale wetenschappen’ slaat Buijs alarm over de opmars van het diversiteitsbeleid op de UvA. Dat heeft hij geweten. Docenten en studenten keerden zich tegen hem. Buijs’ bijdrage werd ‘homo-en transfoob’ genoemd, hij zou discrimineren en een gevaar zijn voor de veiligheid van studenten. Er werd zelfs een petitie tegen hem gestart om hem te schorsen. Buijs meldde zich ziek en zijn colleges gaan tot nader order niet door. De universiteit heeft een onderzoekscommissie aangesteld die de zaak onder de loep gaat nemen. Het is de hopen dat er een gedegen onderzoek plaatsvindt en dat er een brede discussie op gang komt. Want Buijs is niet de enige die klaagt; andere academici gaven aan zich te herkennen in zijn analyse. Dat is ernstig, want als wetenschappers niet meer de ruimte hebben  – mits onderbouwd en beargumenteerd – hun kritische mening te geven, is er fundamenteel iets mis in een samenleving en komt de academische vrijheid in de knel.  

Vrijheid? Of gelijkheid?

‘Woke’ is een treffend voorbeeld van de tendens dat, in het geding tussen vrijheid en gelijkheid, de laatste uiteindelijk aan het langste eind trekt. Met andere woorden: het recht op gelijkheid verstikt de vrijheid. Want de kritische bedenking of non-binair wel reëel is (biologisch is daar immers het nodige op af te dingen) wordt door anderen als een aanval op hun diepste identiteit ervaren. Maar dat betekent nog niet dat deze visie meer gewicht heeft dan – laten we zeggen – die van Buijs. Waarom zou de vrijheid van de één het verlies van de vrijheid van de ander betekenen?

Machtsdenken

Er is nog iets: en dat is de blinde vlek van woke. Woke valt namelijk ten prooi aan hetzelfde machtsdenken dat het anderen verwijt. Volgens woke is er maar één waarheid en dat is die van de onderdrukte partij. De hele wereld is één groot machtsspel waarin de sterken de zwakken onderdrukken. We herkennen woke hier als het verre achterneefje van het marxisme. Machtige kapitalisten onderdrukken kansloze arbeiders. Dat machtsspel moet ontmaskerd en ontmanteld worden. Precies hetzelfde doet woke vandaag. Daarom is zwarte piet fout (want zwarte mensen zijn onderdrukt) en heteronormativiteit verkeerd (want leidt tot onderdrukking van homo’s en anderen). Nu heeft de woke-beweging hier tot op zekere hoogte een punt. Christenen weten dat we leven in een verstoorde wereld en dat we – erger nog –, verstoorde harten hebben. Zelfzuchtig en ik-gericht als we geworden zijn door de zonde, komt machtsmisbruik en verdrukking van anderen helaas maar al te veel voor. Dit waarheidselement in het woke-denken wordt echter overschaduwd door de oplossing die het zoekt. Woke trapt namelijk in dezelfde valkuil als waar men tegen waarschuwt. In de diepe overtuiging van het eigen gelijk schuwt woke het gebruik van dwang en geweld niet. Net als het marxisme zit er een anarchistisch element in. Om de ‘heilstaat’ van gelijkheid te bereiken acht men het gebruik van geweld, dwang en terreur gerechtvaardigd. Woke-isten blijken zelf ook behept te zijn met hetgeen waar men anderen van beschuldigt.

Nederig

Voor wie de Bijbel kent, is dat geen verrassing. Wij-zij-denken past ons niet. We zijn allen van dezelfde lap gescheurd: állen hebben gezondigd (Rom. 3: 23).

Wie de Bijbel kent weet nog meer. Ongelijkheid is niet hét probleem, ons hart is het probleem. Machtsmisbruik en discriminatie zijn symptomen van een dieper liggende kwaal: harten vol eigenliefde. Dat lossen we niet op met dwang, geweld of revolutie. Daar is een andere ‘revolutie’ (omkering) voor nodig: die van ons hart. En daarom is de woke-crisis een wake-up: ‘Ontwaak gij die slaapt en staat op uit de dood…’. Wij moeten nodig in de leer bij Christus: ‘Leert van Mij dat Ik zachtmoedig ben en nederig van hart…’.

---

Gepubliceerd: 16-02-2023