Wantrouwen in de overheid is een van de grote thema’s waar het in de komende verkiezingen om gaat. Daarbij wordt vaak verwezen naar de toeslagenaffaire. Het was daarom opvallend dat prof. dr. A.A.M. Kinneging vorige week stelde dat het grote probleem van onze tijd is het wegvallen van gezag. “De mens van nu is niet in staat gezag te accepteren”, zei hij. Hoe zit dat nu? Is het probleem vooral een falende overheid, die daarom gezag verliest en wantrouwen oproept? Of heeft Kinneging gelijk en is er een meer fundamenteel probleem, namelijk de erosie van alle gezag? En als dat laatste het geval is, wat betekent dat voor christenen?

Gehoorzaamheid, belangrijk?
In veel reformatorische kerken waar jaarlijks de hele Heidelbergse Catechismus wordt behandeld, werd afgelopen zondag stilgestaan bij het vijfde gebod. Dat gebod gaat over het gehoorzamen van ouders. De klassieke christelijke visie is dat het vijfde gebod ziet op alle vormen van gezag, niet alleen dat van ouders, maar ‘van allen die over ons gesteld zijn’. En gehoorzaamheid is een deugd die kinderen van jongs af aan leren beoefenen in het gezin, te beginnen met gehoorzaamheid aan ouders.   

Gehoorzaamheid is geen notie waar je als politicus in verkiezingstijd mee scoort. Politici gebruiken het woord sowieso bijna niet meer. Zij willen zich vooral inzetten voor de ‘gewone hardwerkende Nederlander’ die het te stellen heeft met een onbetrouwbare overheid. Bestaanszekerheid, dat is waar het om gaat, zo bleek deze week bij de algemene beschouwingen. De overheid als moeder die zorgt, en elk geeft wat hij/zij/hen wil. Die ongelijkheden effent en verschillen wegpoetst. Die onzekerheden opvangt en ruimhartig compenseert. Die burgers bedient als individualisten die geheel zichzelf mogen zijn, en tegelijk veel van de overheid mogen verwachten. Die daarbij transparant is en foutloos opereert. Kortom, ‘law and order’ is uit.

Staatsindoctrinatie
Het wordt natuurlijk wel lastig samenleven als gezag niet meer telt; zeker als bovendien 18 miljoen zelfgerichte Nederlanders allemaal wat anders willen. Een bepaalde mate van gelijkdenkendheid is toch nodig om chaos te voorkomen. Hoe dit te bereiken? Uiteindelijk is er maar één antwoord, nu religie niet meer meedoet in het publieke domein en nu gezag niet meer populair is. En dat is staatsindoctrinatie. Vaak gecombineerd met wat Bart Jan Spruijt noemt ‘zacht overheidsdespotisme’, daarbij gebruikmakend van de macht van de meerderheid.

Indoctrinatie is geen fijn begrip. Het doet denken aan de tijd van het ijzeren gordijn. Daarom wordt in het moderne discours liever gesproken van bevordering van democratische kernwaarden. Sleutelwoorden daarbij zijn oude bekenden uit de Franse Revolutie: gelijkheid, vrijheid en solidariteit, eventueel aangevuld met begrippen als duurzaamheid en inclusiviteit. De overheid bevordert acceptatie van die waarden op allerlei manieren, bijvoorbeeld door ruimhartige subsidies aan organisaties die op opkomen voor deze waarden.

Aan scholen wordt ook een belangrijke rol toegedicht om deze kernwaarden over te dragen. Dat is waar de zachte dwang van Spruijt om de hoek komt kijken. Vrijheid van onderwijs in de vorm van financiële gelijkberechtiging zal in de toekomst wellicht alleen nog bestaan voor scholen die zich actief inzetten voor onderwijs gestoeld op democratische kernwaarden. De staat vormt dan de school, en de school vormt de burger.  

Ouderlijk gezag
Daarnaast zal de overheid vaker en gemakkelijker de taak van ouders overnemen als zij zich niet conformeren aan democratische kernwaarden. In landen als Canada en Amerika verschijnen met enige regelmaat berichten over ouders die ontzet worden uit de ouderlijke macht omdat ze kinderen niet actief bevestigen in de door hen gekozen genderexpressie. Dat staat zo ongeveer gelijk aan een ernstige vorm van kindermisbruik. Het is niet denkbeeldig dat dit in Nederland ook vaker gaat spelen.

Dergelijke uitholling van ouderlijke macht is een minstens even fundamentele aanslag op de scheppingsorde als die op het huwelijk en de vervaging van het onderscheid tussen man en vrouw. Maar er is in christelijke kring minder aandacht voor. Sterker, er zijn signalen die erop wijzen dat het vijfde gebod ook in christelijke gezinnen niet meer goed functioneert. Denk aan drukke tweeverdieners die de vorming van jonge kinderen uitbesteden aan kinderopvangcentra. Ouders die vooral gericht zijn op ontplooiing van de kinderen in plaats van de beoefening van Bijbelse deugden. Gebroken gezinnen waar ouders vechten om de macht en concurreren om hun kinderen te ‘pleasen’.

Gezag volgens het 5^e gebod
Christenen die trouw zijn aan de Bijbel kunnen en willen niet leven zonder gezag. Gezag was er al in de volmaakte wereld van het paradijs. Adam was hoofd van de mensheid en God het Hoofd van Adam. Gezag zal er zijn in de hemel, waar Christus zal ontvangen “alle lof, eer, aanbidding en dankzegging”. Gezag moet er zijn in de gevallen wereld, in alle geledingen van kerk en maatschappij. De catechismus verwoordt het mooi: “Wat wil God in het vijfde gebod? Dat ik mijn vader en mijn moeder, en allen die over mij gesteld zijn, alle eer, liefde en trouw bewijze en mij hunner goede leer en straf met behoorlijke gehoorzaamheid onderwerpe, en ook met hun zwakheid en gebreken geduld hebbe, aangezien het Gode belieft ons door hun hand te regeren.”

Dat is nogal een veelomvattende betekenis van gehoorzamen. Eren, liefde en trouw bewijzen! Onderwerping aan goede leer en straf! Geduld met zwakheid en gebreken! Waarom? Omdat vader en moeder zo lief en zorgzaam zijn? Omdat ze respect afdwingen? Omdat ze wijs en verstandig zijn? Omdat ze godvrezend zijn? Omdat ze alles geven wat ik wil? Nee, omdat het God belieft ons door hun hand te regeren. Wie het gezag eert, eert God.

Christenen hebben in westerse landen niet meer de invloed om Bijbels gezag in de samenleving te herstellen. Toch willen zij het gezag hooghouden. Hen resteert de macht van het goede voorbeeld, als vreemdelingen op aarde in een vreemde nieuwe wereld. En tegelijk zullen zij soms het gezag weerstaan, als zij gedwongen worden tot gedrag dat in strijd is met de norm van Gods Woord. Want de reikwijdte van het vijfde gebod mag dan wijd en diep zijn, ze is niet onbegrensd. Ouders mogen kinderen niet tot toorn verwekken (Efeze 6:4). Overheden mogen onderdanen niet dwingen tot handelen dat indruist tegen Gods Woord (Hand. 5:29).