Leestijd: 4 minuten

Hebben mensen recht op seks? Het lijkt een vreemde vraag, maar in onze samenleving wordt deze vraag niet alleen gesteld, maar in toenemende mate ook positief beantwoord.

Afgelopen weekend zond Pointer de documentaire ‘Seks met een beperking’ uit. Volgens het programma bestaat er in veel zorginstellingen een taboe op seksualiteit van mensen met een beperking. En dat zou anders moeten. Mensen met een beperking hebben toch ook gewoon recht op seks? Zo’n vraag veronderstelt een bevestigend antwoord. Ondertussen zit er een wereld aan vooronderstellingen achter die niet uitgesproken worden, maar minder vanzelfsprekend zijn dan ze op het eerste gezicht lijken.   

Maslow

De redenering gaat als volgt: volgens de pyramide van Maslow behoren veiligheid, genegenheid, geborgenheid en intimiteit tot de belangrijkste levensbehoeften van een mens. Wanneer daarin voorzien wordt, draagt dit bij tot beter welzijn en welbevinden. Maar is dit waar? De theorie van Maslow bleek lastig te toetsen; onderzoek leverde geen steun op voor zijn hiërarchie van behoeften. Behoeften kunnen van persoon tot persoon zeer verschillend beleefd worden. Dat Maslow seks inschaalt bij de meest primaire behoeften van een mens is geen feit, maar een mening. Hierachter schuilen allerlei overtuigingen die men tegenwoordig als vanzelfsprekend beschouwd. Feitelijk zijn deze overtuigingen echter tamelijk recent en revolutionair.  

Basisbehoefte

In onze samenleving is seksualiteit steeds meer een kwestie van identiteit geworden. Volgens Freud hoort seksualiteit tot de diepste laag van ons menszijn, iets dat ons van kinds af doortrekt, bepaalt en beheerst. Seksualiteit is van vitaal belang voor wie we zijn als mens, bepalend voor ons geluk en welbevinden. Het is logisch dat, als seksualiteit zo belangrijk geacht wordt voor wie we zijn als mens, het dan ook essentieel is dat we die seksualiteit kunnen ontplooien. Dit is dan een ‘basisbehoefte’ die je nodig hebt om te kunnen floreren. ‘Een vervuld leven is een seksueel vervuld leven’ (Trueman).

De volgende stap is dat deze behoefte beschouwt wordt als een recht. Dat is precies ook wat er gebeurd is. De World Association for Sexual Health verklaarde in 1999 dat seksuele rechten universele mensenrechten zijn. De verklaring stelt verder dat elk mens recht heeft op seksueel genot, inclusief zelfbevrediging. Als seksualiteit zo wezenlijk is voor onze identiteit en geluksbeleving, dan dient seksuele expressie onbeperkt open te staan voor iedereen, inclusief mensen met een beperking. Hen dat ontzeggen noemde het NRC onlangs zelfs een ‘misdaad tegen hun menselijkheid’

Vragen

Hier zijn de nodige vragen bij te stellen.

• Zorginstellingen lopen al op hun tenen om in de groeiende zorgvraag te voorzien. Wordt hun zorgtaak zo niet nodeloos uitgebreid?
• Wat heeft seksuele dienstverlening eigenlijk te maken met de zorgtaak van zorginstellingen? Goede zorg bestond vanouds uit onderdak, voeding en de noodzakelijke lichamelijke en psychische ondersteuning. Nooit in de geschiedenis is de gedachte ook maar opgekomen dat zorgverleners verantwoordelijk zouden zijn voor de seksuele behoeften van hun cliënten.
• Leveren zorgaanbieders zich zo niet op naïeve wijze uit aan trends? Men acht dit nu nodig, vanwege de nieuw geïntroduceerde visie dat seksualiteit een basisbehoefte is. Deze visie is wetenschappelijk echter niet hard te maken.
• Bestaat ook hier niet het gevaar dat het aanbod de vraag creëert? Is dat echt in het belang van cliënten of is dit alleen ten gunste van organisaties die hier (financieel) garen bij spinnen?
• Is het niet voluit terecht dat zorginstellingen behoedzaam zijn? Misbruik of misstanden kunnen, zeker bij kwetsbare mensen, makkelijk optreden. Moeten we van zorginstellingen verwachten dat ze vormen van toezicht gaan creëren? Dat is tamelijk gênant en bovendien tijdrovend.
• En wat gaat het betekenen voor identiteitsgebonden instellingen als de overheid seks als een basisbehoefte gaat zien waarin instellingen dienen te faciliteren? Heb je nog het recht dat te weigeren als je van mening bent dat seksualiteit alleen thuishoort in de context van het huwelijk? En wat betekent dat voor kerken en scholen als zij vinden dat seksualiteit alleen voor bepaalde mensen onder bepaalde omstandigheden toegestaan is?        

Geïndividualiseerd

Het belangrijkste probleem met deze ontwikkeling is dat seksualiteit volledig geïndividualiseerd is geraakt. Persoonlijke vervulling en behoeftebevrediging staat voorop. Zelfs een relatie is niet meer nodig om seksueel aan je trekken te komen. We zien dit verschijnsel ook onder jongeren. Friends with benefits is de benaming voor een vriendschap waarin je elkaar seksueel tegemoetkomt, zonder dat er noodzakelijkerwijs sprake is van een relatie. Seks is verworden tot een fysieke behoefte waar een ander – bij wijze van dienstverlening – in kan voorzien.

Geschenk

Dat staat ver weg van Gods bedoeling met seksualiteit. Seks is niet iets waar iedereen automatisch recht op heeft. Het is een geschenk van God aan mannen en vrouwen die zichzelf aan elkaar gegeven en verbonden hebben, een gave die verbindt, vreugde geeft en – als God het geeft – vruchtbaar is. Dat is een benadering die haaks staat op het huidige denken. Seks is geen recht, maar een geschenk. En God creëert de voorwaarden waarbinnen dat geschenk ontvangen mag worden. Natuurlijk hebben mensen seksuele behoeften, maar behoeften creëren nog geen rechten.

Gelukkig

Bovendien leidt deze benadering tot een schromelijke overschatting van seks. Alsof je zonder seks geen volwaardig mens kunt zijn. Dat is een belediging voor miljoenen mensen, vandaag en vroeger, die betekenisvolle levens hebben geleid zonder seksuele relaties. Omdat ze wisten dat er meer is dan seks en er dingen in het leven zijn die oneindig belangrijker zijn dan seks. Seks kunnen we missen, God niet. Ligt hier niet de grote tragiek van onze cultuur? ‘God kunnen we missen, seks niet.’ We hebben de waarheid vervangen door de leugen, de Schepper door het schepsel. Seks is een van de grootste afgoden van de Westerse cultuur. Maar het maakt ons niet gelukkig. Slechts Eén kan ons hart vervullen. En zoals miljoenen ontdekten: Hij maakt je oneindig gelukkiger dan seks ooit doen kan.

---

Gepubliceerd: 15-12-2023