Wat zou Jezus zeggen op op vragen over echtscheiding en hertrouwen? Lees mee in deze Bijbelstudie over Mattheüs 19:1-9.
We lezen in Mat.19 hoe de Heere Jezus wordt uitgedaagd om zich uit te spreken over echtscheiding. Over Mozes heen reikt Hij terug naar het begin. Daar ligt de basis van al ons spreken over man en vrouw en over het huwelijk. Hij zegt allereerst: “Hebt u niet gelezen dat Hij die hen heeft geschapen, hen van het begin af als man en vrouw heeft gemaakt?” (Mat.19:4; Gen.1:27). Jezus verbindt die bijzondere oorsprong van de mens vervolgens gelijk aan het huwelijk: “Daarom zal een man zijn vader en zijn moeder verlaten en zich aan zijn vrouw hechten; en zij zullen tot één vlees zijn” (Mat.19:5; Gen.2:24).
Door die twee teksten uit Genesis 1 en 2 met elkaar te verbinden, maakt Hij ook duidelijk dat er geen tegenstelling is tussen die twee eerste hoofdstukken van de Bijbel. Ze horen echt bij elkaar, als de twee zijden van een munt.
Alle mensen stammen af van Adam en Eva, allemaal hebben we te maken met deze bijzondere instelling. Als een man zijn vader en moeder verlaat en zijn vrouw aanhangt, worden zij één vlees. Dus, zegt Hij, “zijn zij niet meer twee maar één vlees”. Ze horen van dat moment af echt bij elkaar, zitten aan elkaar vast.
God voegt samen
We parkeren het vraagstuk van de echtscheiding nog even. Laten we eerst wat beter kijken naar die enkele woorden van de Heere Jezus over het huwelijk. Uit het ‘één vlees worden’ trekt Hij namelijk een bijzondere conclusie: God heeft die twee samengevoegd.
Daar is dus op zich geen kerkelijk huwelijk voor nodig: die twee zijn door te trouwen in Gods instelling gestapt en dus door Hem samengevoegd. Onze Heiland spreekt niet over Zacharias en Elisabeth of over Jan en Janneke, Hij spreekt over man en vrouw: dus geldt dit voor alle huwelijken.
Voor elke christen kan dat een belangrijk moment zijn in je huwelijk: je realiseren dat God je heeft samengevoegd. Misschien heb je het idee dat je je eigen gang bent gegaan in de keuze voor Marian of Piet, terwijl God wellicht juist Nelleke of Marijn ‘voor jou bestemd had’. Deze romantische gedachte vindt geen grond in de Schrift. Misschien heb je inderdaad een minder verstandige keus gemaakt – maar daar moet je dan mee leren leven. Je kunt niet terug, want je bent zelf (met z’n tweeën) in Gods instelling gestapt. En: je kunt echt leren om de ander lief te hebben. God wil daarvoor zeker genade schenken – dat is een aparte studie waard.
En niet-christenen?
Voor hen is het niet anders: ook zij zijn in Gods instelling gestapt. Dat geldt zeker als niet-christenen tot geloof komen: het is beslist niet Gods bedoeling dat je dan je niet-christen-partner dumpt en een christen trouwt (daar schrijft Paulus over in 1 Korinthe 7). En er zijn ook talloze niet-christenen die echte huwelijkstrouw tonen en weten dat je moet werken aan je huwelijk.
Er is geen enkele reden om bij het huwelijk onderscheid te maken tussen christenen en niet-christenen: in beide gevallen is men in Gods instelling gestapt. Veel adviezen die je aan christenen kunt geven, gelden ook voor anderen. We kunnen hen vertellen over de zegen van die instelling. Als ze het evangelie aannemen, kunnen ze ook de genade van God ontvangen om van hun huwelijk een succes voor Gods aangezicht te maken. Dat is de geweldige zegen die een christen-echtpaar kan genieten, hoewel we weten dat ook dan het huwelijk lang niet altijd makkelijk is: je moet erin willen investeren.
Over echtscheiding
Dan gaan we nu naar de vraag van de Farizeeën. Die kwamen bij Hem om Hem te verzoeken – dat betekent dat hun vraag eigenlijk geen echt serieuze vraag was: ze wilden niet echt weten hoe God hierover dacht. Maar dat krijgen ze natuurlijk wel te horen, want de Schepper zelf staat hier voor hen. Er waren onder de Farizeeën verschillende scholen (of stromingen): sommigen waren vrij streng (wegsturen kon alleen bij seksuele onreinheid – de school van Sjammai), anderen vonden dat je je vrouw al kon wegsturen als ze het eten had laten aanbranden (de school van Hillel).
Maar Jezus graaft dieper: Hij gaat terug naar het begin, zoals we al zagen, en definieert het huwelijk als een instelling Gods. God heeft samengevoegd en daar kunnen wij als mensen eigenlijk niet tussenkomen.
Laat dit eerst eens goed naar binnen komen: wat God heeft samengevoegd, laat een mens dat niet scheiden (Mat.19:6). Het huwelijk is een bijzondere instelling, door God gegeven om verschillende redenen. In het laatste boek van het OT lezen we dat de Heere God de echtscheiding haat (Maleachi 2:16). Paulus haalt in Efeze 5 eveneens Gen.2:24 aan en zegt vervolgens dat dit grote geheimenis doelt op Christus en de gemeente. Elke christen doet er goed aan (bij elke gedachte aan echtscheiding) zich dat eerst te realiseren: mijn huwelijk is een beeld van Christus en de gemeente, hoe onvolmaakt mijn huwelijk ook is.
En de scheidbrief dan?
De scheidbrief (Deut.24:1-4) was volgens de Heere Jezus een toelating vanwege de hardheid van het hart (Mat.19:8). Het lijkt meer op een regeling om kwade uitwassen in te dammen dan om echtscheiding goed te keuren. In Mat.19:8 lezen we dat Hij vervolgens zegt: van het begin af is het echter niet zo geweest. We moeten volgens Hem dus terug naar de instelling van het huwelijk in Gen.2:24. Elke afwijking hiervan (verstoten, hertrouwen, meerdere vrouwen hebben) is een weg-bewegen van de oorsprong en het doel van het huwelijk. We moeten volgens Jezus terug naar het begin om Gods bedoeling te kunnen proeven.
De scheidbrief zou voor ons christenen geen issue moeten zijn – zeker niet omdat onze Heere heeft gezegd dat dat te maken had met de hardheid van het hart. Een christen is iemand met een vernieuwd, wedergeboren hart. Dat is iemand die met zijn hele hart luistert naar de onderwijzing van de Heere en zich afvraagt: wat wilt U dat ik doen zal? Een christen heeft door dat vernieuwde hart ook de kracht van de Heilige Geest in zich om zelfs in de moeilijkste omstandigheden overeind te blijven, te doen wat Hij vraagt.
En bij ontrouw van de ander?
Overspel lijkt het einde van een huwelijk, maar dat is niet per se noodzakelijk. Als er sprake is van overspel, is uiteraard het vertrouwen geschonden. Er is heel wat nodig om dat weer terug te vinden (voor de bedrogene) en terug te winnen (voor de overspelige). Maar God is altijd uit op herstel. Dat zouden wij ook moeten zijn. Zie daarvoor het artikel ‘Genade in het huwelijk’.
Mat.19:9 heeft tot heel wat discussies geleid. Het is opmerkelijk dat de zogenaamde ‘uitzonderingsclausule’ (niet om hoererij) alleen in Mattheüs te vinden is en niet in Markus en Lukas. In Markus 10:1-12 lezen we een even gedetailleerd verslag als in Mattheüs. Als je dat gedeelte leest, kun je uit vers 11 en 12 de volgende conclusie trekken: Wie initiatief neemt tot echtscheiding, pleegt overspel als hij/zij hertrouwt. Uit Mat.19:9b (wie met een verlatene trouwt, pleegt overspel) kunnen we zelfs concluderen dat ook de verlaten partij (man of vrouw), die niet het initiatief heeft genomen, niet kan hertrouwen.[1] Jezus zegt daar immers dat hertrouwen na echtscheiding een daad van overspel is. Echtscheiding betekent voor de Heere Jezus dus geen ‘ontbinding van het huwelijk’, want bij overspel gaat het immers altijd om getrouwde mensen.
Dat stemt overeen met wat Paulus in 1 Korinthe 7:10-12 concludeert uit wat de Heere Jezus heeft gezegd. Kort gezegd komt dat hierop neer: echtscheiding is niet geoorloofd en als dat toch is gebeurd, moet je of alleen blijven of je verzoenen.
Het is niet voor niets dat de discipelen concluderen dat je wellicht beter niet kunt trouwen (Mat.19:10). Zij moeten het idee hebben gekregen dat je er voor je leven aan vast zit – en dat concludeert Paulus eveneens: een vrouw is verbonden zolang haar man leeft (1Kor.7:39). De klassieke huwelijksbelofte gaat daar ook vanuit: tot de dood ons scheidt!
Hoererij en overspel
Hoe zit dat dan met dat ‘niet om hoererij’? Zoals altijd is het belangrijk om goed en zorgvuldig te lezen. We belijden immers dat ‘alle Schrift door God is ingegeven’ (2Tim.3:16)?
Het eerste wat bij goed lezen opvalt, is dat Jezus in één zin spreekt over hoererij en overspel. Dat zijn verschillende begrippen: van overspel (Grieks: moicheia) is alleen sprake als een gehuwd iemand met een ander dan de eigen man/vrouw seksuele gemeenschap heeft. Hoererij (Grieks: porneia) is een veel breder begrip en omvat alle buitenhuwelijkse seks. Dat verschil moet betekenis hebben in dit verband – en let op dat alleen Mattheüs de hoererij vermeldt!
Als het gaat om hoererij (porneia) kun je denken aan het verkopen van je eigen lichaam, aan seks met meerdere mannen en allerlei andere vormen van onreinheid. Maar ook seks vóór het huwelijk valt onder hoererij. In de Joodse context kan dat bijvoorbeeld gaan om geslachtsgemeenschap met een derde in de periode van ondertrouw. Denk aan Jozef, die vreesde dat Maria vreemd was gegaan met een andere man. In een droom krijgt hij te horen wat er werkelijk aan de hand was (Mat.1:18-25). Maar als het waar was geweest wat hij vreesde, kon hij wel met een ander trouwen – hij had immers geen gemeenschap met haar gehad.
Betekent hoererij een uitzondering?
Dat is maar de vraag en hierover lopen de meningen sterk uiteen. Er zijn zo’n zes tot zeven verschillende manieren geopperd om dit gedeelte te lezen en te begrijpen[2]. Bij bijna allemaal lijkt hertrouwen niet te zijn toegestaan – en Paulus bevestigt dat ook (1Kor.7:10-12). Het is overigens best logisch dat de Heere Jezus helemaal geen uitzondering wilde geven (en dat verklaart ook de verbazing van de discipelen). Hij wilde niet kiezen tussen Sjammai en Hillel. Dat wordt ook bevestigd door vers 9b (en Mat.5:32b).
Het is wel opmerkelijk dat velen in de evangelische en reformatorische traditie de opvatting hebben dat hier wel sprake is van een echte uitzondering. Dit lijkt ingegeven te zijn door de uitleg van Erasmus (het heet daarom wel de ‘Erasmian exception’). In de vroege kerk was hertrouw geen optie, en dat is in de RK (in principe) nog steeds het geval.
De moeite van het overwegen waard is wat David Pawson[3] opperde in dit verband. Omdat deze ‘uitzondering’ alleen in Mattheüs wordt gevonden, denkt hij dat dit verband houdt met de situatie van Jozef en Maria (zie hierboven). Er zijn er meer die zo denken, maar of dat de goede uitleg is.…
Het is niet makkelijk om hier uitsluitsel over te geven, maar het is goed om te bedenken dat er verschil is tussen overspel en hoererij (Jezus maakt dat onderscheid natuurlijk niet zonder reden) en dat er goede redenen zijn om ook na overspel niet voor echtscheiding te gaan, maar voor herstel. En er zijn goede (Bijbelse) redenen om na echtscheiding alleen te blijven (zoals Paulus zegt in 1Kor.7:10-12).
Conclusie
We kunnen na de bespreking van dit gedeelte een aantal conclusies trekken.
Van de Heere Jezus zelf leren we dat het huwelijk door God is ingesteld. Zodra een man een vrouw trouwt, stappen ze samen in die instelling; dan zijn ze door God samengevoegd. En Hij wil niet dat we die band verbreken – die geldt tot de dood ons scheidt.
We noemen overspel ook wel ‘echtbreuk’. Het is echter de vraag of daarmee het huwelijk echt verbroken is. De Heere God is altijd uit op herstel. Dat zouden wij ook moeten zijn, hoe moeilijk dat ook kan zijn (zie het artikel ‘Genade in het huwelijk’).
Maar als je toch gescheiden door het leven moet gaan (je kunt dat niet altijd tegenhouden)? Dan is het volgens Paulus nog steeds geraden om alleen te blijven – en dat past bij Mat.5:32b en 19:9b.
Het lijkt erop dat Jezus in Mat.19:11,12 o.a. ingaat op het alleen moeten blijven (om welke reden dan ook). Dat komt in een volgende studie aan de orde.
[1] Vers 9b ontbreekt in een aantal oudere handschriften. SV en HSV nemen het wel op, NBG en NBV niet. Maar de paralleltekst in Mat.5:32 zegt hetzelfde en die vinden we ook bij NBG en NBV.
[2] Zie daarvoor ‘Echtscheiding en hertrouwen’ door W.J. Ouweneel en H.P. Medema en Another look at the Erasmian view – of divorce and remarriage by William E. Heth (https://etsjets.org/wp-content/uploads/2010/08/files_JETS-PDFs_25_25-3_25-3-pp263-272_JETS.pdf)
[3] Op Youtube zijn video’s van hem te vinden over ‘Divorce and Remarriage’
