De afgelopen decennia hebben opvoedkundigen de ‘autoritatieve opvoeding’ aangeprezen. Deze democratische opvoedstijl blijkt geen oplossing voor alle jeugdproblemen. Nu lijkt autoriteit wel weer te mogen…
Opvoedkunde is een onderwerp waar Bijbels Beraad MV zich niet veel mee bezig houdt. Toch is dit een belangrijk onderwerp. Opvoeders moeten namelijk hun positie als man en vader, vrouw en moeder innemen en hun kinderen voorleven. Daarom een recensie over enkele opvoedboeken.
Nieuwe Autoriteit voor ouders
Allereerst het boek Nieuwe Autoriteit voor Ouders van Haim Omer (hoogleraar psychologie in Tel Aviv) en Philip Streit (klinisch psycholoog en psychotherapeut). Op de kaft staat: “Opvoeden op basis van veilige verbinding, waakzame zorg en geweldloos verzet”. In het boek stelt Omer dat de ‘oude autoriteit’ (jij doet dat, omdat ik het zeg) niet meer werkt. Deze was vaak gebaseerd op macht en dwang. ‘Oude autoriteit’ is echter nooit goed geweest. Ouders moeten volgens Omer deze boodschap uitstralen: “ik ben je ouder en blijf je ouder. Ook al heb je het moeilijk en heb ik het moeilijk; je kunt me niet ontslaan, van me scheiden of me het zwijgen opleggen”.
Volgens Omer moeten ouders niet alleen een veilige haven zijn, waar kinderen altijd terecht kunnen. In de haven moeten ouders ook ankers aanbrengen, zodat de schepen veilig zijn in de haven. De vier ankers zijn structuur, waakzame zorg, zelfcontrole (van ouders) en een steunnetwerk. Ouders nemen hun opvoedkundige verantwoordelijkheid door heldere regels te stellen en deze te handhaven. Ze zijn waakzaam aanwezig om het welzijn van de kinderen in het oog te houden. Ze oefenen zich in zelfbeheersing en hoeden zich voor elke vorm van geweld. Tegelijkertijd laten ze zich dragen door de gemeenschap (een netwerk van familie en/of vrienden) die hen actief steunt in de opvoeding.
Een belangrijk uitgangspunt is dat ouders hun kind ten diepste nooit kunnen dwingen tot gehoorzaamheid. De belangrijkste taak als ouders is om zichzelf te beheersen en eraan vast te houden dat je kind jou nooit het gezag kan afnemen. Dat gezag gebruiken ouders om hun kind te leiden, op te voeden, opdrachten te geven, te vermanen, enzovoorts. Ze dragen hun kind op gehoorzaam te zijn. De consequenties voor het al dan niet gehoorzaam zijn liggen bij het kind, mits het deze verantwoordelijkheid aankan. Waakzame zorg wordt geïntensiveerd of versoepeld naargelang wat het kind nodig heeft. De praktische uitwerking in de rest van het boek beschrijft hoe deze uitgangspunten er in de praktijk uitzien.
Een krachtig boek met nuttige handvatten. De auteur is niet christelijk, maar wat hij aanreikt komt overeen met Bijbelse richtlijnen in bijvoorbeeld het boek Spreuken. De beperking van het boek is dat Omer geen doel beschrijft. Hij biedt gereedschap, maar wat het doel van de opvoeding is, daar moeten ouders zelf over nadenken. Haim Omer biedt verdieping over de verschillende thema’s de boeken ‘Nieuwe Autoriteit’, ‘Waakzame Zorg’ en ‘Geweldloos verzet in gezinnen’. Het creëren van een steunnetwerk, door concrete hulpvragen te stellen aan ouders, vrienden of familie, is iets wat velen niet zo gewend zijn. Toch is het juist heel krachtig als bijvoorbeeld jouw vader eens aan je zoon laat merken dat gehoorzaamheid lastig maar ook nodig en nuttig is.
ISBN: 978949229198. Hogrefe, Uitgave 2018, 160 pagina’s. €20,-
Zo wordt opvoeden leuk
In het boek Zo wordt opvoeden leuk! belooft de Amerikaanse gezinspsycholoog Kevin Leman dat je in 5 dagen de houding, het gedrag en het karakter van je kind kunt veranderen. Hij vindt karaktervorming het allerbelangrijkste, omdat dit het doel van je opvoeding is. Hiervoor biedt Leman een aantal belangrijke uitgangspunten, die het waard zijn om door te geven.
- Laat de realiteit de leraar zijn. Als een kind niet doet wat hij moet doen, ondervindt hij daarvan zelf de gevolgen. En die gevolgen mogen we niet voor hen uit de weg ruimen.
- Leer rustig te reageren, in plaats van impulsief. Eerst tot 10 tellen voordat je reageert doet al heel veel.
- B vindt pas plaats als A is afgerond. Deze eenvoudige regel werkt altijd. Kinderen zullen moeten leren hun verantwoordelijkheid te nemen. Dit uitgangspunt kan dienen als leefregel.
In het tweede deel van het boek bespreekt Kevin Leman talloze opvoedvragen, die via een handige index makkelijk terug te vinden zijn. Het gaat dan bijvoorbeeld over aandacht vragen, boosheid, eten, huiswerk, machtsstrijd, mobieltjes, te laat komen, enz. Bij al deze adviezen houdt hij zich aan de drie genoemde uitgangspunten.
De maakbaarheidsgedachte in het boek kan afstotend werken. Tegelijkertijd laat de auteur duidelijk zien dat opvoedproblemen vooral te maken hebben met de houding van de ouders. Als ouders het kinderen altijd naar de zin willen maken en alle obstakels voor hen uit de weg ruimen, dan doen ze teveel. Dan is het niet vreemd dat kinderen hen gaan gebruiken, in plaats van respecteren en gehoorzamen. Een nuttig boek dus. Wel ontbreekt de Bijbelse notie over het doel van de opvoeding volledig. Om die diepgang te zoeken, zul je een ander boek erbij moeten zoeken. De auteur heeft een evangelische achtergrond. Op het gebied van huwelijk en seksualiteit kunnen we het echt niet met hem eens zijn (bijv. visie op zelfbevrediging), maar daar gaat dit boek niet over.
ISBN: 9789059999039. Gideon Boeken, Uitgave 2013, 284 pagina’s. €18,50
12 regels voor opvoeden met autoriteit
In 12 regels voor opvoeden met autoriteit uit 2023 neemt Rob Lemeire ons mee in zijn zoektocht als opvoeder. Als jonge vader zag hij andere ouders worstelen met het gedrag van hun kind. Daar moest hij dan om grinniken. Totdat hij zichzelf enkele jaren later in dezelfde toestand vond. Na diepgaand onderzoek kwam Lemeire erachter dat autoriteit de enige oplossing is voor dit probleem. In zijn boek bespreekt hij twaalf basisregels. Ter illustratie: Regel 3: Communiceer kort en duidelijk; val niet in herhaling. Regel 6: Je kind moet op jou letten; jij verdient rust. Regel 8: Alleen om een goede reden kwaad worden of huilen. Regel 10: Breng gezonde gewoonten en rituelen in je gezin.
Belangrijk in dit boek is het uitgangspunt dat je echt van je kind houdt. Je gebruikt geen ‘toxische autoriteit’, maar goede. Autoriteit heeft een slechte naam, doordat we het zo vaak verwarren met dreiging en geweld.
Bij elke regel bespreekt de auteur allerlei vragen en situaties waar je als ouders tegenaan kunt lopen. Hierbij maakt hij steeds gebruik van citaten, die helpen om de boodschap goed te begrijpen. Aan het eind van het boek is er een 5-weken-challenge, die je helpt om de tips in de praktijk toe te passen.
Rob Lemeire heeft ontzettend veel gelezen over opvoeding en heeft dit weten om te zetten in een krachtig opvoedingsboek, waarin ‘goede autoriteit’ het leidende principe is. Persoonlijk vind ik het een nadeel dat de opvoedtips door het hele boek verweven staan. De 12 opvoedregels waren voor de auteur een manier om zijn ideeën te ordenen, zo zegt hij zelf. Het onthouden van twaalf regels is moeilijker dan het volgen van drie principes, zoals bij Kevin Leman. Mooi vind ik dat hij op basis van gezond verstand leerde hoe waardevol het huwelijk is en dat seksualiteit alleen bedoeld is binnen een vaste relatie. Ook dit boek is niet gebaseerd op Bijbelse uitgangspunten van opvoeding. Het zijn echt de praktische adviezen die dit boek waardevol maken.
ISBN: 9789493262232. De Blauwe Tijger, Uitgave 2023, 207 pagina’s. €22,95.
De weg naar het kinderhart
In De weg naar het kinderhart bespreekt de Amerikaanse predikant Tedd Tripp, voorzitter van Shepherding the Heart Ministries, hoe Bijbelse opvoeding er in de praktijk uitziet. Als ouders heb je van God het gezag over je kind gekregen. “Je moet je kinderen leidinggeven namens God en daarbij het goede voor hen zoeken”. Eerst moeten we begrijpen wat ons kind drijft. Tripp zegt dat elk mens een aanbidder is. Als we God niet aanbidden, dan aanbidden we onszelf of een andere afgod. God heeft het gezin, de gezinsstructuur en de opvoeding gegeven als middelen om hen tot bekering te leiden. Ouders moeten liefdevol leidinggeven. Vanuit deze basishouding kun je regels stellen, je kinderen terechtwijzen en straf geven. Tripp behandelt uitgebreid welke vormen van communicatie ouders hebben om hun kinderen te onderwijzen. Ook de manier waarop tucht moet plaatsvinden, behandelt hij heel concreet. Volgens Tripp kan een pak slaag nodig zijn, maar dit mag nooit uit wraak of boosheid gebeuren. De tuchtiging met de ‘roede’ gaat altijd samen met communicatie (berisping, onderwijs), gebed en een betoning van liefde. Tucht en onderwijs zijn de stok en de staf om het Evangelie bij het hart van het kind te brengen.
Dit boekje van circa. 200 bladzijden houdt opvoeders een heldere spiegel voor. Waar ben je in je opvoeding op gericht. De auteur houdt vast aan de beloften in de Bijbel dat God Zijn zegen geeft op een opvoeding die kinderen aan de voeten van de Heere Jezus brengt. De verwoording wijkt hier en daar af van hoe reformatorische christenen over God en het geloof spreken, maar de verstandige lezer kan de vertaalslag naar zijn eigen leven zeker maken. De heldere uitgangspunten zullen niet elke opvoedvraag beantwoorden. Dat kan ook niet. Wellicht is het goed om het boek van Lemaire of Leman ernaast te gebruiken.
ISBN: 9789081722872. Hart voor het gezin, Uitgave 2014, 212 pagina’s. €15,95
Robbedoezen
Het boek Robbedoezen van Gerjanne van Lagen kwam in mei 2024 uit. Zij stelde het boek samen op basis van columns die pedagoog Jan Waterink zo’n 100 jaar geleden schreef. Waterinks vaderlijke toon kende ik al van ‘Opdat zij licht zien’ en doet me in dit boek weer vertrouwd aan. In 9 hoofdstukken ordent Van Lagen talloze bijdragen van Waterink. Het gaat over consequent zijn, begrip voor je kind hebben, je kinderen leren loslaten, straffen en belonen, maar ook over het doel van de opvoeding. In dat hoofdstuk tekent Waterink het eeuwigheidsperspectief waarvoor wij de kinderen opvoeden. Een perspectief dat we als opvoeders in het alledaagse leven zomaar uit het oog verliezen.
Het is niet makkelijk om in een paar woorden iets over dit boekje te zeggen. Er zitten zoveel mooie en goede aspecten in, waarbij vooral Waterinks houding (alsof hij naast je op de bank komt zitten) me heel erg aanspreekt. De praktische, nuchtere adviezen, vanuit een helder perspectief. Wees zelf een ouder, wees wijs in je opvoeding, want het gaat over het hart van je kind, maar laat je kind ook vooral kind zijn. Het boek leest heel vlot weg, waardoor het gevaar is dat je aan het overdenken ervan niet toekomt.
ISBN: 9789402910162. De Banier, Uitgave 2024, 192 pagina’s. €14,95
Algemene conclusie:
In dit artikel bespraken we vijf totaal verschillende opvoedboeken. Het ene uiterste richtte zich helemaal op het hart van het kind voor Gods aangezicht. Het andere uiterste was dat vanuit duidelijke uitgangspunten heel heldere adviezen gegeven werden voor allerlei situaties. Wat deze boeken gemeen hebben? Dat gezag en autoriteit er echt toe doet. Een tweede overeenkomst? Echte autoriteit is liefdevol, waarde gedreven en oefent een duidelijk gezag. De les en opdracht voor elke opvoeder is om zichzelf in de hand te houden. Als je beseft dat jij voor je kind een vertegenwoordiger van God bent en dat je daarom het Beeld van God moet vertonen, geeft dit een diepe dimensie aan je opvoedkundige praktijk.
Het gevaar van opvoedboeken is dat opvoeders zich voelen falen. Ook kunnen adviezen soms tegenstrijdig lijken. En je zult uiteindelijk zelf de adviezen moeten toepassen in een weerbarstige praktijk. Het helpt dan wellicht om te bedenken dat we niet hoeven te winnen. God vraagt alleen van ouders om trouw te zijn in de taak die Hij hun geeft.
Zo hebben we vijf boeken besproken.
- Nieuwe Autoriteit voor ouders helpt ouders om het gezag dat ze hebben te aanvaarden, en niet vanuit onmacht op te voeden. Het ‘jezelf leren beheersen’, wat in de andere boeken ook terugkomt, wordt hier heel helder uitgewerkt.
- Zo wordt opvoeden leuk helpt je door de heldere principes en de goed vindbare, praktische tips.
- 12 regels voor opvoeden met autoriteit van Rob Lemeire laat je zien dat kinderen zelf de verantwoordelijkheid moeten leren nemen en dus ook de consequenties moeten leren dragen van hun gedrag. Ook hij geeft veel praktische adviezen.
- De weg naar het kinderhart laat zien dat het ten diepste om het hart van je kind gaat. Dit boek zet de opvoeding in een diep perspectief.
- Het boek Robbedoezen helpt ouders om te ontspannen in de opvoeding. Kinderen mogen we echt kind laten zijn.
Zo heeft elk opvoedboek z’n eigen karakter en toespitsing. Afhankelijk van ieders gezinssituatie zou ik het ene of het andere boek aanraden. Maar in alle gevallen geldt: vervul uw gezaghebbende taak met ere voor God en de mensen, ‘opdat uw kinderen niet zullen worden gelijk hun vaders: ongehoorzaam en wederspannig’ (Psalm 78:8).
