Leestijd: 4 minuten

Er is, denk ik, niet een problematischer terrein te vinden in de gemeente van Christus dan het terrein van de uitleg van Bijbelteksten. De kwestie is dat de meningen uiteengaan over wat de betékenis van zo’n tekst is voor het geloofsleven vandaag.

Links of rechtshandig

Ik herinner mij een tafelgesprek tijdens de lunch in een conferentie van voorgangers in mijn kerkverband. Het zal ongeveer in het midden van de jaren negentig van de vorige eeuw zijn geweest. Twee van mijn tafelgenoten hadden samen een gesprek over de kwestie van de homoseksualiteit en hoe je daar in de praktijk van het gemeente-zijn mee om moest gaan. Ik was nieuwsgierig naar hun gesprek en viel al gauw van de ene verbazing in de andere.

De beide collega-predikanten waren het samen roerend eens over deze kwestie die toen in onze gemeenschap al volop speelde. Zij meenden dat het heteroseksueel-zijn en het homoseksueel-zijn te vergelijken zijn met links- en rechtshandigheid. Of iemand met links schrijft of met rechts is een kwestie van aanleg bij de geboorte; en zo was het ook met hetero- en homoseksualiteit. Aan links- en rechtshandigheid verbinden wij geen moreel oordeel, zo meenden zij, dus moeten we dit neutrale oordeel ook laten gelden ten aanzien van hetero- en homoseksualiteit. De eenvoud van deze redenering verbijsterde mij, want ik dacht: ‘is dat alles wat er over te zeggen valt?’ In deze redenering speelt de Bijbel bij deze twee collega’s geen rol, was de gedachte die door mij heen ging.

Nergens

Dit neutrale oordeel komen we niet tegen in de Bijbelteksten. Er is juist een sterke lijn te bespeuren in het getuigenis van de Schrift. Nergens in de Bijbel is een gunstige beoordeling of goedkeuring te vinden voor homoseksualiteit. De Schrift gaat geheel uit van het principe dat man en vrouw in de schepping binair op elkaar zijn aangelegd. Ook in de dierenwereld is alles gericht op procreatie, om de soort in stand te houden.

In de werkelijkheid van vandaag is het echter zo dat mensen binnen de Bijbel toch ruimte willen zoeken voor de legitimiteit van homoseksualiteit. Die ruimte wordt onder meer gezocht in de vriendschapsrelatie tussen David en Jonathan (1Sam. 20:17) en ook bijvoorbeeld in de wijze waarop Lucas spreekt over de hoofdman over honderd (Lucas 7:1-11). Die hoofdman – vertelt Lucas – heeft een slaaf, die de hoofdman zeer waardeerde, maar hij was ziek en lag op sterven. De militair doet er alles aan om zijn slaaf door de Heere Jezus te laten genezen. Uit het simpele feit dat Lucas deze beschrijving geeft, wordt de conclusie getrokken dat gedacht moet worden aan een homoseksuele relatie. Mij dunkt dat dit een voorbeeld is van exegese met vooringenomenheid. De hermeneutiek gaat aan de exegese vooraf! Men wil dan lezen wat er niet in de tekst staat.

Onderdeel van gebrokenheid?

Afgezien van het zoeken van ruimte in afzonderlijke Bijbelteksten is er ook een neiging om die ruimte te zien in theologische concepten. In toenemende mate wordt in de kerkelijke wereld aandacht gevraagd voor de rechtmatigheid van een andere seksuele oriëntatie als onderdeel van de gebrokenheid in de schepping. Die schepping immers ‘zucht gezamenlijk en verkeert gezamenlijk in barensnood tot nu toe’ (Rom. 8:27). Om reden van die gebrokenheid zouden mensen met een homoseksuele geaardheid en levenspraktijk met mededogen moeten worden bejegend en geaccepteerd. Ze moeten daarbij volop kunnen meedoen in de kerk en daar in hun ‘geaardheid’ aanvaard worden. Maar het gaat om méér dan hun ‘geaardheid’. Ook hun wens om ‘in liefde en trouw’ monogaam samen te leven zou gerespecteerd moeten worden.

Dit onderwerp heeft het in zich om splijtend te zijn in kerken en gemeenten. Als ik me enkel richt op wat Paulus in bijvoorbeeld in Romeinen 1:24-32 zegt over een ‘tegennatuurlijke omgang’ en daarbij klaarblijkelijk uitgaat van de scheppingsordening van de binariteit van man en vrouw, heb ik zelf geen vrijmoedigheid om op Bijbelse gronden méér rek in Romeinen 1 te willen zien. Ook andere teksten bevestigen dit beeld (1Kor. 6:10). Op grond van al deze teksten meen ik niet anders te kunnen concluderen dat een homoseksuele praktijk niet een variatie in de schepping is, maar een deviatie of ontsporing.

Verstaansbril

De waarde van de zogeheten ‘hermeneutiek’ is dat wij oog krijgen voor het gegeven dat wij de Bijbel lezen met een bepaalde verstaansbril. Of we willen of niet, we lezen de Bijbel met ogen van de 21^e eeuw! In het Engelse taalgebied kent men twee woorden voor betekenis, namelijk meaning en significance. Het eerste woord staat voor betekenis toen en het tweede woord voor betekenis nu, voor mensen van vandaag.

Ik denk dat er te vaak een onevenwichtige nadruk wordt gelegd op de rol van de lezer. Deze nadruk kan de tekst tekort doen. De autoriteit over de tekst mag uiteindelijk niet bij de lezer komen te liggen. Bepaalde populaire vormen van Bijbeluitleg neigen hier wel eens toe. Dan vraagt men zich telkens af: ‘Wat betekent deze tekst voor mij?’ ‘Wat spreekt mij aan?’ ‘Hoe kan ik deze tekst inpassen in mijn bestaan?’ Het punt waar het hier om gaat is, dat een lezer niet zomaar elke uitleg aan de Bijbeltekst kan geven. We moeten lezen wat er staat!

Eerst goed lezen

We zullen allemaal wel een beetje lijden aan een persoonlijke manier van Bijbellezen, Maar laten we proberen toch eerst recht te doen aan de ‘meaning’ van de tekst zonder meteen al te willen doorschieten naar de ‘significance’. Bij Paulus lezen we erover: ‘Heel de Schrift is door God ingegeven en is nuttig om daarmee te onderwijzen, te weerleggen, en op te voeden in de rechtvaardigheid, opdat de mens die God toebehoort, volmaakt zou zijn, tot elk goed werk volkomen toegerust’ (2 Tim. 3:16-17)

Het ligt zó voor de hand: éérst trachten te lezen wat er staat en pogen te doorgronden wat de Bijbelschrijver van toen heeft willen zeggen en pas daarna toekomen aan de strekking voor vandaag aan de hand van de bedoeling die wij door de Heilige Geest mogen verstaan. Meaning en significance zouden toch écht in elkaars verlengde moeten liggen.