“Er heeft een grote verschuiving plaatsgevonden. In de huidige wereld draait het om een goed gevoel. Daardoor zijn we naar binnen gericht. We hebben een therapeutisch zelfbeeld gecreëerd”, vertelde prof. dr. Carl Trueman. Hij sprak vorige week op de interkerkelijke conferentie ‘Zelfaanbidding als nieuwe religie’ van Bijbels Beraad M/V. De auteur van het boek ‘Een vreemde nieuwe wereld’, wijst op een voor christenen belangrijke verschuiving, die de vorige eeuw werd ingezet. Hoe moeten christenen leven in een wereld waarin mensen zichzelf centraal zetten?

Geloven in een andere wereld
Trueman: “Waarom staat de wereld op z’n kop? Een logisch antwoord zou kunnen zijn: door de zonde. Maar zo’n algemeen antwoord maakt niet duidelijk waarom de opgroeiende generatie zaken anders beschouwd dan de mijne. De manier waarop we met de wereld omgaat heeft niets te maken met argumenten. Als protestanten benadrukken we het Woord van God. Daarmee kunnen we geneigd zijn om te denken dat argumenten het belangrijkste zijn in de vormgeving van andermans wereldbeeld. Maar de meeste mensen denken in termen waarop ze de wereld verbeelden. En een verbeelding is veel gecompliceerder dan een argument.

Als je kijkt naar verschuivingen op gebied van homohuwelijk in Amerikaanse cultuur tussen 2005 en 2015, is er sprake van een enorme transitie. Die verschuiving vond niet plaats door lezen van boeken en argumenten over het huwelijk, maar door gecompliceerde krachten die werkzaam waren in de cultuur. Denk bijvoorbeeld aan soapseries en vriendschappen. Homostellen werden zichtbaarder in onze directe omgeving. Dat stempelt ons wereldbeeld meer dan argumenten.”

“Homostellen werden zichtbaarder in onze directe omgeving. Dat stempelt ons wereldbeeld meer dan argumenten.”

Aan de hand van zijn opa wijst Trueman op het verschil tussen de belevingswereld van de huidige generatie jongeren en honderd jaar geleden. “Mijn opa was metaalbewerker in Birmingham, het industriële hart van het Verenigd Koninkrijk. Hij werkte zijn hele leven in de auto-industrie. Als ik hem zou vragen: ‘opa, heeft uw baan u voldoening gegeven; vond  u uw werk leuk?’, dan zou hij die vraag niet kunnen begrijpen, omdat in zijn tijd die vraag nooit gesteld zou zijn. Ik zou moeten uitleggen wat ik daarmee bedoel, waarna hij zou antwoorden dat hij zijn werk uiteraard als waardevol heeft beschouwd omdat er nu eenmaal brood op de plank moest komen. Denk hier eens over na. Werk was waardevol om in het levensonderhoud van het gezin te kunnen voorzien.

Als mijn opa diezelfde vraag aan mij zou stellen, zou ik als kleinzoon zeggen: ‘ik vind het bevredigend om voor zoveel mensen te spreken en ze te zien opfleuren.’ Wat valt op? Mijn antwoord gaat alleen over mijzelf. Het geeft me een goed gevoel. Zo kijken we vandaag de dag naar de wereld om ons heen en dit is dé verschuiving die heeft plaatsgevonden. Het doel van ons leven is dat we een goed leven hebben. Daarmee hebben we een therapeutisch zelfbeeld gecreëerd dat is gericht op zelfaanbidding. Dat zorgt ervoor dat we naar binnen zijn gericht, terwijl de apostel Paulus zijn toehoorders oproept om zichzelf op te offeren, zodat we de ander kunnen dienen.”

Drie tijdperiodes
“Ik wil drie tijdsperiodes uitlichten om de dramatische veranderingen in de samenleving te illustreren. De eerste is het jaar 1248, toen men begon met de bouw van de Dom van Keulen. In die tijd was het leven agrarisch en sterk bepaald door seizoenen en externe autoriteit. Mensen reisden zelden ver en hun levens waren geografisch en sociaal begrensd. In die tijd werd je gedoopt, getrouwd en begraven in dezelfde kerk, waar je voorouders zijn gedoopt, getrouwd en begraven. Ditzelfde geldt voor je nakomelingen. Je was verankerd. Nu leven we in een tijd waarin we kunnen kiezen hoe en waar we willen leven. Daarom identificeert de moderne mens zichzelf op een hele nadere wijze dan in 1248.

“De techniek heeft het mogelijk gemaakt om de natuur te ‘overmeesteren’, omdat we de seizoenen niet meer hoeven te volgen.”

De tweede periode is 1522 in Zürich tijdens de vastentijd. De Zwitserse Reformatie begon met Christoph Froschauer, een drukker, die tijdens de vastentijd worstjes kookte en at met zijn medewerkers, onder toeziend oog van reformator Ulrich Zwingli. De vastentijd was afgestemd op het ritme van de liturgische kalender. Het werk van een drukker was echter niet aan seizoenen gebonden. De medewerkers van de drukkerij moesten nu eenmaal iedere dag eten om hun werk te kunnen doen. Dit verklaart waarom er worsten werden gekookt tijdens de voor rooms-katholieke belangrijke vastenperiode. Zo werd door Froschauer het kerkelijk jaar op de kop gezet. Deze gebeurtenis is kenmerkend voor de overgang naar een nieuw tijdperk.

Dankzij de techniek van de drukpers kon de tijd technologisch gecontroleerd worden. Daarmee veranderde de beleving van de tijd. De techniek heeft het mogelijk gemaakt om de natuur te ‘overmeesteren’, omdat we de seizoenen niet meer hoeven te volgen. Toentertijd was dat een hele vergaande ontwikkeling. Daardoor is de verbeelding van de mens gaan schuiven: voor ieder probleem vinden we een menselijke, technologische oplossing. Ons brein heeft overal een oplossing voor. Zo kunnen we met onze techniek de natuur verslaan en komt alles onder menselijke controle te liggen.

Nu leven we in de zomer van 2024 (de derde tijdsperiode, red.). Het leven is vloeiend en chaotisch. Technologie heeft ons doen geloven dat we de natuur kunnen overwinnen. Dit leidt tot een gevoel van onzekerheid en een constante zoektocht naar zelfidentiteit. Onze wereld is technologisch versneld, wat leidt tot een gevoel van voortdurende achterstand en chaos. Dit verklaart deels de problemen die jonge mensen vandaag de dag ervaren. Technologie maakt het moeilijker om een vast zelfbeeld te hebben. De snelle technologische veranderingen zorgen ervoor dat we ons voortdurend moeten aanpassen, wat leidt tot een gevoel van onzekerheid. Ondertussen worden seksuele verlangens vaak gezien als een bron van identiteit en vervulling. Dit helpt verklaren waarom de wereld zo gefocust is op seksualiteit en identiteit.”

“Als christenen zijn we vaak geneigd om de kerk te zien als reactie op Gods genade. Maar de kracht van de kerk is juist dat ze niet afhankelijk is van onze menselijke kracht.”

Trueman merkt op dat wat heilig is vandaag de dag met voeten wordt getreden. “De kern van onze tijd is: schenden wat heilig is.” Ter illustratie verwijst hij naar de abortuspraktijk. “In de jaren ’90 werd abortus gezien als een noodzakelijk kwaad. Nu wordt abortus als een mensenrecht gezien en komt men daar openlijk voor uit. We leven dus in een tijd waarin wordt gepocht met de zonde.”

Wat is het juiste antwoord?
Als antwoord op bovenstaande ontwikkelingen wijst Trueman op de kracht van de kerk. Alles wat wij als christenen in het publieke leven doen, moeten we doen in het besef dat we met de kerk een krachtig instrument in handen hebben. De kerk is geen mensenwerk, maar is Godswerk. Als christenen zijn we vaak geneigd om de kerk te zien als reactie op Gods genade. Maar de kracht van de kerk is juist dat ze niet afhankelijk is van onze menselijke kracht, maar een middel van Gods soevereine optreden. Daarom is de prediking is iets dan een lezing. Een predikant staat niet voor niets op de preekstoel. De preekstoel neemt een zichtbare centrale plek in, omdat Gods Woord centraal staat. De verkondiging van Gods waarheid is hét antwoord op moderne problemen.

Waarom verbiedt God seksuele handelingen van niet-hetero’s? Niet omdat God een willekeurige tiran zou zijn, maar omdat bepaalde verhandelingen haaks staan op de Bijbelse leer. De wereld om ons heen ging in jaren 70 en 80 uit van deze Bijbelse standpunten, maar naarmate de cultuur losgeraakt is van de Bijbelse normaliteit, kwam er verandering. Ik herinner mij dat we als gezin op vakantie gingen naar een B&B in Noord-Wales. In een van de andere kamers bevond zich een ongehuwd stel en mijn moeder schrok. Nu is de christelijke moraal de vijand van de sociale verbeelding. Dat heeft met name protestanten in een moeilijke positie gebracht. Daarom moeten we de christelijke leer aan de nieuwe generatie meegeven als heilzaam fundament.”

Samen zingen en de kracht van liturgie
Volgens Trueman is het cruciaal dat christenen hun kinderen leren functioneren binnen een gemeenschap. “Waarom is samen zingen zo belangrijk? Als je met z’n allen zingt, kun je niet individueel zijn. Je zingt vrij uit je hart, maar je zingt op dezelfde wijze en dezelfde woorden als de mensen om je heen. Vandaag de dag gaan de oordopjes in en ben je geïsoleerd van de rest van de wereld. Zo wordt het collectieve aspect van muziek de nek omgedraaid. Muziek heeft laten zien dat we geen autonome individuen zijn. Daarom gaf Luther de opdracht om als gehele kerk te zingen; een essentieel onderdeel van de Reformatie. 

“Vriendschap is een van de eigenschappen van God. Als christenen zouden we het concept vriendschap moeten herontdekken.”

Laten we ook rekening houden met het ritme van de liturgie. De ene liturgie is formeler dan de ander. Duidelijk is dat het begint met de oproep tot aanbidding; een predikant brengt mensen met votum in Gods tegenwoordigheid; er wordt uit de Schrift gelezen; de geloofsbelijdenis wordt uitgesproken; men zingt in dankbaarheid als reactie op het gepredikte woord; en de zegen wordt meegegeven. Dit is een krachtige uiteenzetting van het evangelie. Als je hier wekelijks mee te maken krijgt, word je zelfbeeld gevormd. Daarom is het ritme van de liturgie heel belangrijk. Zo leren we wat het is om mens te zijn in een door God geschapen wereld. Een liturgie is doelbepaald en wijst mensen naar hun eeuwige bestemming.”

Vriendschap en gastvrijheid
“Vriendschap is een van de eigenschappen van God. Als Mozes in de tabernakel te doen krijgt met God, sprak God met hem als een vriend. Vandaag de dag maken we een crisis van vriendschap mee. Het was in de tijd van de Bijbel heel gebruikelijk dat Jonathan en David op hun manier over elkaar spraken, als echte vrienden. Het is nu cool om geen hetero te zijn, omdat onze nieuwe generatie niet weet wat vriendschap inhoudt. Onlangs hoorde ik over een klas, waar tachtig procent van de meisjes lesbisch zou zijn. Als christenen zouden we het concept vriendschap moeten herontdekken. Laat de oudere generatie in dit opzicht het goede voorbeeld geven!

Eenzaamheid is een bijwerking van de seksuele revolutie. De epidemie van eenzaamheid is een probleem waarop de kerk een antwoord heeft. Misschien herinner je mensen die gastvrij waren voor jou. Toen ik ging promoveren, kwam in alleen in een grote stad te wonen. Een vrouw uit de kerk vroeg mij om na de dienst bij haar te eten. Ik weet nog altijd wie ze is. Gastvrijheid is een Bijbels principe: ‘Gij zult de vreemdeling liefhebben, want u was in Egypte vreemdeling geweest’, zei de Heere tegen het volk Israël. Als je je huis openstelt geef je te kennen dat je niet op jezelf aangewezen bent. Daarom hebben christenen de opdracht om gastvrij te zijn.” 

Dit artikel verscheen op CVandaag en is met toestemming overgenomen. Kijk hier de lezingen terug.