Cancelled. In de eerste weken van de lockdown die vanwege het coronavirus was ingegaan, was dit woord bijna net zo vaak te lezen als het woord ongekend. Filmpremières, concerten, en zelfs hele sportseizoenen werden gecanceld, afgelast. Ondertussen werkten we aan een strategie om de verspreiding van het coronavirus tegen te gaan.
Maar dat woord gecanceld heeft de laatste tijd ook een andere lading gekregen in ons maatschappelijke woordenboek. Het wordt gebruikt wanneer we mensen mijden, en niet alleen maar evenementen.
Het was ooit gebruikelijk dat verschillende meningen –inclusief die opvattingen die vraagtekens zetten bij de cultureel geaccepteerde normen en waarden– werden besproken op basis van feiten en met gefundeerde argumenten. Maar als tegenwoordig iemand iets doet of zegt wat in strijd is met de huidige culturele voorkeuren, dan cancelen we die persoon. We zetten hem weg met behulp van bijnamen, scheldnamen en persoonlijke aanvallen. Als het een muzikant is, roepen we op tot een boycot van zijn muziek. Als het een atleet is, vinden we het heerlijk om zijn of haar trui te verbranden en dit vreugdevuur op sociale media te plaatsen. Tegenwoordig nagelen we de sociale schuldigen aan een schandpaal zodat iedereen kan zien hoe ze moeten lijden en waarom ze moeten boeten, namelijk omdat ze de samenleving beledigd hebben. De boodschap is: Wees gewaarschuwd, we gaan niet mee met jouw ideeën, we zullen je pakken en zorgen dat je met het schaamrood op je kaken uit ons bestaan verdwijnt. Je zult worden gecanceld.
Cancelcultuur en Oosterse cultuur
Doordat ik uit twee culturen kom, zie ik hoe oosters dit westerse fenomeen eigenlijk is. Ik ben geboren en getogen in de Verenigde Staten, maar mijn achtergrond en opvoeding is doordrenkt met de olijfolie van de cultuur van het Midden-Oosten.
Historisch gezien heeft het Westen het recht van het individu bevochten. In westerse landen kon je zeggen, geloven en doen wat je wilde. De kwaliteit van hetgeen die persoon beweerde, geloofde of deed zou worden bediscussieerd, maar niet minder werd het recht om dat te zeggen, geloven en doen verdedigd.
In het Oosten en het Midden-Oosten (hierna noem ik beide regio’s “het Oosten”) is het algemeen belang nummer één. Iedereen in het Oosten moet rekening houden met de effecten die zijn of haar uitspraken, overtuigingen en handelingen hebben op het algemeen belang. Oosterse culturen zijn ‘eer-en-schaamteculturen’. Individuen moeten spreken, handelen en geloven op een manier die eer brengt aan hun gemeenschap en schaamte vermijdt. De waarheid is belangrijk, maar zou onder het tapijt geveegd moeten worden als het omarmen ervan (of zelfs het overwegen daarvan) voor schaamte zou zorgen.
Tegenwoordig loopt er een mengeling van onschuld en schuld, en eer en schaamte door het Westen en het Oosten. In het Westen waren individualiteit en schuldig of onschuldig lange tijd de overheersende paradigma’s, terwijl het collectivistische eer-en-schaamteparadigma verborgen was. Maar met de opkomst van de cancelcultuur wordt het eer-en-schaamteparadigma van maatschappelijke betrokkenheid in het Westen steeds dominanter. De huidige cancelcultuur is de 21e -eeuwse Westerse versie van het Oosterse eer-en-schaamteparadigma. Oosterlingen zijn er alleen wat beter in omdat ze dit al eeuwenlang hebben beoefend. Maar Westerlingen proberen hun achterstand weg te werken.
De hedendaagse cancelcultuur is de 21e -eeuwse Westerse versie van het Oosterse eer-en-schaamteparadigma
Voorbeelden van cancelcultuur zijn er in overvloed. Een middelbare scholier werd toegelaten op de Harvard Universiteit, maar uiteindelijk werd zijn toelating herroepen vanwege ongepaste berichten die hij schreef toen hij 16 was. De student toonde berouw en merkte op dat hij „de wereld nu door andere ogen ziet” en zich nu schaam voor het „kleinzielige, luchthartige kind dat in die schermafbeeldingen wordt neergezet.” De toelatingscommissie van Harvard stemde ervoor om hem buiten te sluiten. Toegegeven, de opmerkingen van de student waren ongepast in de sterkste zin van het woord. Hoewel hij zich verontschuldigde, werd hij gecanceld door Harvard en –nog belangrijker– door talloze anderen op Twitter. De meme die veel werd gedeeld, vatte dit goed samen: „Ik sta op het punt om de hele carrière van deze mens te beëindigen.”
Ik vraag me af of een soortgelijk lot de studenten wacht die naar Miami reisden tijdens de voorjaarsvakantie, ondanks de uitbraak van de coronapandemie. De kranten hebben een aantal van hen bij naam genoemd. Zullen onvolwassen en egoïstische opmerkingen (bijvoorbeeld: „Als ik corona krijg, dan krijg ik het maar.”) ertoe leiden dat deze studenten gecanceld worden van toekomstige banen als werkgevers deze uitspraken ontdekken?
In de cancelcultuur is één enkele fout voor altijd onvergeeflijk, omdat het niet zomaar een schuldige handeling is. De fout definieert veeleer de identiteit van het individu en maakt van hem een beschamend persoon – iemand die gecanceld zou kunnen worden. Hoe oosters is dit! Juliet November vatte de toenmalige verschillen tussen de westerse en oosterse culturen als volgt samen: In een Westers kader zou ik me schuldig voelen omdat ik ”iets slechts heb gedaan”; in een oosters eer-en-schaamtekader zou ik schuldig zijn omdat ”ik slecht ben” in de ogen van de maatschappij. Wanneer je een slecht mens wordt, los je dat niet op door de fout te herstellen. Een verontschuldiging is niet genoeg.
Jezus en de Cancelcultuur
In het Westen zien we Jezus soms als Iemand die het wel goed bedoelde, maar Hij is nu niet meer relevant. Het feit dat het moderne Westen gaat lijken op de oude cultuur waarin Jezus leefde, laat echter zien dat hij niet uit de mode is geraakt. In feite is Jezus vandaag de dag nog even relevant als vroeger. Het verhaal van een blinde man die door zijn ouders wordt afgekeurd en door religieuze leiders verworpen, is daarvan een aangrijpend voorbeeld.
Wanneer je een slecht mens wordt, los je dat niet op door de fout te herstellen. Een verontschuldiging is niet genoeg
In Johannes 9 lezen we dat Jezus een jongeman tegenkwam die blindgeboren was. De steen des aanstoots die een confrontatie tussen Jezus en de Farizeeën veroorzaakte, was dat Jezus het zicht van de jongeman genas door modder te maken en het op zijn ogen te smeren (Jezus ‘werkte’ op de sabbat). Bij het verhoor door de Farizeeën waren de ouders van de jongeman zo bang om toe te geven dat Jezus hem genas, dat ze het de Farizeeën zelf aan hun zoon lieten vragen. ”Dit zeiden zijn ouders omdat zij de Joden vreesden. Want de Joden hadden alrede tezamen een besluit gemaakt, zo iemand Hem beleed Christus te zijn, dat die uit de synagoge zou geworpen worden” (Johannes 9:22) Uit de synagoge geworpen worden was de grootste publieke schande van allemaal.
Hun zoon –die nu voor het eerst weer kon zien– liet zich niet sociaal intimideren. Hij stond op tegen de Farizeeën en reageerde openhartig (en sarcastisch) dat Jezus hem genas. De Farizeeën konden niet openlijk toestaan dat hun eergevoel was aangetast en wierpen de jongeman uit de synagoge. Dat bepaalde zijn identiteit. Kortom, de Farizeeërs cancelden hem.
Jezus’ antenne voor het onterecht schenden van mensen dreef hem ertoe de jongeman op te zoeken. Met teder gezag onthulde Jezus dat hij de beloofde Messias was. Hij gaf de jongeman niet alleen de eer van het lichamelijk gezichtsvermogen, maar ook de hogere eer van het geestelijk zicht (Johannes 9:39). Jezus veranderde zijn met schaamte beladen identiteit in een identiteit die gekenmerkt wordt door eer. Hij verving een tijdelijke reputatie die door huichelaars was toegekend, door de eeuwige eer die alleen door God geschonken kan worden.
Jezus houdt van hen die gecanceld worden
In de cancelcultuur worden we gekenmerkt door onze laatste fout. Sociaal herstel is zeldzaam. Maar wie gecanceld wordt, hoeft zich niet als slachtoffer te definiëren. Immers, Jezus rekende gecancelde mensen onder zijn discipelen: tollenaars, zeloten, prostituees. Jezus wilde Thomas, die twijfelde (Johannes 20:27), Petrus, die hem driemaal verloochende (Johannes 18:27), of zijn halfbroer Jacobus, die lang weigerde te geloven (Johannes 7:5), niet afschrijven, niet cancelen.
Het lied van Isaac Watts beschrijft prachtig hoe onze schuld en onze schande, onze onschuld en onze eer in Christus worden verzoend:
The Lord is just and kind,
The meek shall learn his ways
And every humble sinner find
The methods of his grace.
For his own goodness sake,
He saves my soul from shame.
He pardons, though my guilt be great,
Through my Redeemer’s name.
De Heer is rechtvaardig en goed,
De zachtmoedige zal zijn wegen leren
En elke nederige zondaar vindt
De weg van zijn genade.
Om Zijn goedertierenheid,
redt Hij mijn ziel van schande.
Hij vergeeft, al is mijn schuld groot,
Door de naam van mijn Verlosser.
Waar anderen op onze schaamte zouden reageren met verontwaardiging, reageert Jezus met liefde, vergeving en genade. Veel mensen zijn tegenwoordig op zoek naar een herstelde of zelfs verloste identiteit. De maatschappij zal die hen niet geven. Maar Jezus wel. In de huidige culturele waanwijsheid zouden we er goed aan doen om te leren van de Oosterse rondtrekkende Prediker uit Nazareth.
Abdu Murray was het grootste deel van zijn leven een trotse moslim die de Koran en de Islam bestudeerde. Maar na een negen jaar durend onderzoek naar de historische, filosofische en wetenschappelijke onderbouwing van de belangrijkste wereldreligies, werd hij een volgeling van Jezus. Hij is senior vicepresident van Ravi Zacharias International Ministries. Ook is hij auteur van verschillende boeken, waaronder ”Saving Truth: Finding Meaning and Clarity in a Post-Truth World”, en ”Seeing Jesus from the East: A fresh look at History’s Most Influential Figure”.
Dit artikel is een vertaling van het artikel ”Canceled: How the Eastern Honor-Shame Mentality Traveled West” dat Abdu Murray voor The Gospel Coalition schreef. Het verscheen op 20 mei 2020.
Opmerking bij de vertaling: Cancelen heeft vele betekenissen, in dit artikel betekent het: De moralistische gewoonte om personen sociaal uit te sluiten of te boycotten als ze een afwijkende mening hebben over (politiek) gevoelige onderwerpen.
Gepubliceerd: 22-12-2020
