Het was een ”red alert” vorige week. Zonder vorm van proces onthief paus Franciscus Daniel Fernández Torres, een bisschop uit Puerto Rico, uit zijn functie. De bisschop stond bekend als een bekwaam bestuurder met traditionele opvattingen over man en vrouw, homoseksualiteit, transgenderisme, en vrouwelijke priesters. Ook verzette hij zich tegen verplicht inenten.
(Click here for English version.)
Het ontslag van Torres staat niet op zichzelf. Het is een symptoom van een bijzonder ernstige ontwikkeling in de Rooms-Katholieke Kerk: de traditionele zedenleer wankelt. Dinsdag riep de Australische kardinaal Pell het Vaticaan op om maatregelen te nemen tegen twee bisschoppen die openlijk de leer van de kerk bestrijden, maar hij lijkt een roepende in de woestijn. Ondertussen doet bij het Vaticaan een memorandum de ronde dat het kerkelijke, administratieve en financiële beleid van Franciscus evalueert als „catastrofaal”.
Vervolging orthodoxie
Er doet zich in de Rooms-Katholieke Kerk wereldwijd een stelselmatige achterstelling van orthodoxe christenen voor. Nederland is daarop gelukkig een uitzondering, vooral dankzij het leiderschap van de huidige aartsbisschop van Utrecht en zijn voorganger. Onder Franciscus zijn reeds talloze traditionele priesters en nu ook bisschop Torres geschorst, juist omdat ze opkwamen voor de orthodoxe praxis. Ook werd de traditionele mis de afgelopen maanden aan banden gelegd. Geestelijken die de leer van de kerk ontkennen en de meest bizarre Eucharistievieringen praktiseren, lijken vrij spel te hebben onder Franciscus.
Zedenleer betwijfeld
Een en ander staat niet op zichzelf. De huidige paus is al jarenlang bezig om de katholieke ethiek systematisch te ondermijnen. Vanaf het begin van zijn pontificaat heeft hij duidelijk gemaakt dat hij gelooft dat alle mensen gered worden, zelfs als ze niet in God geloven of in zonde leven. Wie deze overtuiging huldigt, gaat anders om met ethiek dan de kerk dit tot nu toe deed. Dat begon reeds kort na het begin van zijn pontificaat met de encycliek Amoris Laetitia (Vreugde der liefde, 2015). Daarin brak Franciscus met de traditionele opvatting dat mensen die in zonde samenleven weerhouden moeten worden van deelname aan de mis.
Daarmee gaf de paus een non-verbale boodschap: je kunt prima katholiek zijn, zelfs al geloof je niets van de traditionele ethiek van de kerk en bevorder je in de samenleving het tegenovergestelde
Later voegde de paus openlijk de daad bij het woord door de president van Argentinië en diens maîtresse na een persoonlijke audiëntie de eucharistie te laten uitreiken door een bisschop. Het was alom bekend dat de president in een overspelige relatie leefde en voorstander is van abortus. Ook Joe Biden en Nancy Pelosi werden hartelijk ontvangen, ondanks hun transgenderpolitiek en abortusbeleid. Daarmee gaf de paus een non-verbale boodschap: je kunt prima katholiek zijn, zelfs al geloof je niets van de traditionele ethiek van de kerk en bevorder je in de samenleving het tegenovergestelde.
Die hartelijke ontvangst door paus Franciscus is niet voor eenieder weggelegd. Zij staat in schril contrast met zijn weigering om vier kardinalen te ontmoeten die officiële twijfels (dubia) durfden te uiten bij zijn beleidsdocument Amoris Laetitia. De ‘dubia kardinalen’ wachten al jarenlang tevergeefs op een audiëntie of een antwoord. Tenminste, kardinaal Burke en Brandmüller doen dat nog, maar Meisner en Caffara zijn inmiddels gestorven.
Zuiveringen
Het academisch beleid van Franciscus laat eveneens zien hoe de wind waait. Dit werd prominent zichtbaar vanaf 2015 met de ontmanteling van het Franciscaner seminarie in Rome, een van de weinige rooms-katholieke opleidingen die geloofden in de betrouwbaarheid van de Bijbel en de schepping zoals beschreven in Genesis. Bovendien heeft Franciscus de moraal van de kerk ondermijnd door Bijbelgetrouwe ethici te ontslaan en de universitaire instellingen die de oude zedeleer voorstonden te sluiten of te zuiveren. In Australië werd het Paus Johannes II-instituut voor huwelijk en gezin gesloten en daarmee de laatste academische spreekbuis voor traditionele ethiek in dat land. De pontificale academie voor het leven in Rome, internationaal bekend om zijn pro-life standpunten onderging een rigoureuze zuiveringsactie waarbij traditionele theologen van faam rücksichtslos verwijderd en vervangen werden door wetenschappers met liberale standpunten die op gespannen voet staan met de traditionele leer van de kerk. Jeffrey Sachs die strijdt tegen bevolkingsgroei met voorbehoedmiddelen en abortus, werd door paus Franciscus beloond met een benoeming bij de pontificale academie in Rome. Bij pauselijke conferenties is hij mentor voor jonge ”changemakers”.
Kerkpolitiek
Verder organiseerde de paus diverse ‘synoden’ waarbij niet alleen bisschoppen en ambtsdragers betrokken waren. Deze hadden naar zijn zeggen tot doel om het oor te luisteren te leggen bij de kerk en haar leden. Maar de praktijk bleek zorgvuldig georkestreerd. De deelname van traditionele christenen werd zoveel mogelijk voorkomen en als regel waren de conclusies van de ‘raadpleging’ bij voorbaat al door medewerkers van Franciscus opgesteld. Wanneer de vergadering onverhoopt toch niet adviseerde zoals de paus het bedoeld had, zoals bij de synode voor het gezin, werd gewoon het slotdocument in lijn gebracht met de gewenste uitkomst. Bovendien vonden deze synoden plaats in een context waarin Francis beschuldigd werd van nalatigheid en de kerk voor miljarden gedagvaard werd en overheidsrapporten in talloze landen de aandacht vestigden op kerkelijk misbruik van kinderen. Daarbij ging het in veruit de meeste gevallen (in Amerika 80 procent) om minderjarige jongens en homoseksuele daders. De Nederlandse bisschop Rob Mutsaerts besloot in 2018 om in dat klimaat niet naar de pauselijke synode over jongeren te gaan, en bisschop Chaput van Philadelphia vroeg de paus tevergeefs in een brief om de komende jongerensynode af te gelasten omdat de bisschoppen „absoluut geen geloofwaardigheid” meer bezitten om over het onderwerp te spreken. Hij kreeg bijval van jonge katholieken als Julia Meloni, die gedetailleerd uiteenzetten waarom ze de paus en zijn bisschoppen niet meer vertrouwden.
De conservatieve kardinaal Sarah moest met lede ogen toezien hoe bijna alle orthodoxe medestanders bij zijn eigen ministerie voor eredienst het veld moesten ruimen
Personeelsbeleid
Het benoemingsbeleid van Franciscus toont hoe hij zijn liberalisering praktisch afdwingt op de Room-Katholieke Kerk. Diverse pauselijke ministeries in Rome (congregaties) kregen daarmee te maken. Bij het ministerie dat waakt over de leer van de kerk werden de belangrijkste orthodoxe priesters ontslagen en kardinaal Müller (hoofd van de congregatie) die onder de vorige paus, Benedictus, benoemd was, wachtte tevergeefs op de gebruikelijke herbenoeming na het passeren van de leeftijdsgrens. De conservatieve kardinaal Sarah moest met lede ogen toezien hoe bijna alle orthodoxe medestanders bij zijn eigen ministerie voor eredienst het veld moesten ruimen. Uiteindelijk werd ook het contract van Sarah zelf niet verlengd. Het beeld dat hieruit oprijst is bepaald niet dat van de gelovige allemansvriend, maar van iemand die hard, zelfs dictatoriaal, is waar mensen zijn liberale agenda in de weg staan.
Rijzende ster onder de huidige paus is Jean-Claude Hollerich uit Luxemburg. Hij werd in 2011 aartsbisschop van Luxemburg en in 2019 door Franciscus benoemd tot kardinaal – de zoveelste in een reeks benoemingen die een meerderheid in het kiescollege verzekert voor het beleid van Franciscus.
De kerkorde stelt dat iemand pas kardinaal mag worden als hij „waarlijk uitnemend in de leer, ethiek en persoonlijke vroomheid is” (Canon 351, §1). Onder Franciscus lijken juist personen die hier niet aan voldoen in aanmerking te komen voor kerkelijke promoties. Dat reflecteert zijn machtsbasis in de kerk. Franciscus werd verkozen na een actieve lobby van linkse prelaten die zich schuldig gemaakt hadden aan zware seksuele overtredingen, zoals kardinaal Theodore McCarrick, of het toedekken daarvan, zoals kardinaal Godfried Daneels.
De top van de kerk was van het wangedrag van deze bisschoppen nagenoeg volledig op de hoogte, maar in plaats van censuur kregen ze ereposities. Daneels was prominent aanwezig bij de installatie van Franciscus en mocht ondanks het toesmeren van homoseksueel kindermisbruik en bedreiging van het slachtoffer een belangrijke rol spelen bij de synode voor het gezin!
Pas toen de wereldlijke rechter ingreep en de paus niet anders kon, moest McCarrick zijn functies neerleggen
In plaats van McCarrick aan te geven bij de politie, bevorderde Franciscus hem tot afgezant van het Vaticaan in China. Hierbij werden orthodoxe katholieken overgeleverd aan de communistische regering, ondanks noodkreten van de aartsbisschop van Hongkong. Dat Franciscus ook die bisschop vervolgens niet wenste te ontmoeten, duidt op een patroon. Pas toen de wereldlijke rechter ingreep en de paus niet anders kon, moest McCarrick zijn functies neerleggen.
De rechterhand van Franciscus, kardinaal Becciu, moest uiteindelijk het veld ruimen, maar pas nadat de paus hem jarenlang beschermd had. Vreemd genoeg werd kardinaal Pell, die de financiële misdaden boven tafel bracht, plotseling in Australië aangeklaagd en onschuldig veroordeeld door de autoriteiten. Dat gebeurde nadat Becciu twee miljoen dollar had overgemaakt naar een nog altijd onbekende bestemming in Australië en de accountants die de malversaties van de Vaticaanse bank onderzochten ontslagen had. Pell werd na een jaar gevangenisstraf in hoger beroep geheel vrijgesproken. In tegenstelling tot bisschop Zanchetta uit Argentinië, die in maart 2022 de gevangenis in moest voor seksueel misbruik. Net als McCarrick werd ook hij beschermd door Franciscus totdat dit niet langer vol te houden was.
Medestander ethiek dreigt te verdwijnen
Het bovenstaande plaatje is dat van een kerkverband waar de traditionele ethiek aan het wankelen is gebracht. Dat blijkt niet slechts uit het leven: misbruikschandalen, financiële malversaties, toedekken en associatie met hen die de zedenleer van de kerk ondermijnen. Maar ook de leer lijkt niet langer zeker of veilig te zijn. Er is een schijnbaar chaotische vaagheid die het pontificaat van Franciscus kenmerkt en zijn personeelsbeleid laat zien dat orthodoxie niet bijdraagt tot promotie.
Dit alles voorspelt niet veel positiefs voor hen die traditionele christelijke ethiek een warm hart toedragen. De leer van de Rooms-Katholieke Kerk was een laatste bastion van het traditionele huwelijk en gezin. Het is zeer de vraag of dit kerkverband de grote druk van buitenaf en de systematische druk van binnenuit kan weerstaan.
De komende jaren wil Franciscus de leer en zeden van de kerk verder ter discussie stellen via een synodale weg. Ditmaal gaat het om een raadpleging die per bisdom georganiseerd wordt en dan tot internationale resultaten moet leiden. Aan het hoofd van deze raadpleging heeft de paus de genoemde Jean-Claude Hollerich uit Luxemburg aangesteld. Dat voorspelt niets goeds, want Hollerich heeft openlijk gezegd dat de ethiek van de kerk veranderd moet worden. Een greep uit zijn opvattingen laat zien dat hij van traditionele christelijke ethiek niets gelooft: homoseksueel gedrag is volgens hem prima en vrouwelijke priesters hadden er allang moeten zijn. Ook de eerste ‘resultaten’ van de synodale weg in Duitsland stemmen niet tot optimisme.
Het lijkt de omgekeerde wereld. Het oude gezegde over het stelen van een koe en toekijken over het hek is van toepassing
Testcase
De oproep van kardinaal Pell aan Franciscus om op te treden tegen twee bisschoppen die openlijk de leer van de kerk loochenen, is een testcase. Net als het ontslag van Torres. Het lijkt de omgekeerde wereld. Het oude gezegde over het stelen van een koe en toekijken over het hek is van toepassing. Wee hun die het kwade goed noemen en het goede kwaad (vgl. Jesaja 5:20). Wie orthodox en professioneel optreedt, maar ingaat tegen de agenda van Franciscus wordt ontslagen. Maar bisschoppen die hun ambtseed breken, zouden toch op zijn minst op non-actief gesteld moeten worden? Is de persoonlijke wil van de paus dan de maat van alle dingen?
Kardinaal Pell heeft Franciscus een uitstekende kans geboden om deze indruk weg te nemen.
Gepubliceerd: 17-03-2022
