Enkele gedachten over Prediker 4 vers 8a, 9a en 10b
Er wordt verteld dat de Engelse marine touwen en kabels gebruikt die buitengewoon sterk zijn. Wat is de kracht daarvan? Het is een rode draad die er dwars doorheen loopt en vrijwel onbreekbaar is! Onwillekeurig denken we dan aan het huwelijk en verkering. Het is bijzonder als de levensdraden van twee jonge mensen met elkaar worden verweven en dat ze samenkomen in liefde. Velen gaan alléén hun weg. “Daar is één, en geen tweede” (Pred. 4:8a). Die twee geliefden hebben elkaar. Ze zijn samengesnoerd. Dat is een voorrecht. Maar hoe nodig is het dat daar nog een ander snoer doorheen getrokken wordt: het snoer van de Heere Zelf! “Twee zij beter dan één” (Pred. 4:9a), maar “een drievoudig snoer wordt niet haast gebroken” (Pred. 4:11b). Over deze drie teksten willen nu en in de twee volgende artikelen gaan nadenken.
Afrikaans of Westers
De vraag wordt weleens gesteld: “Wat is het verschil tussen de traditionele Afrikaanse cultuur en de Westerse cultuur?” Het antwoord is eenvoudig. Het verschil zit niet zozeer in huidskleur en dergelijke, maar in het gemeenschapsgevoel. De Westerse mens denkt vanuit zichzelf naar de gemeenschap toe, maar bij de Afrikaanse mens ligt dat net omgekeerd. Een westerling staat in deze wereld als iemand die wat wil bereiken; er moet iets uit z’n handen komen. Hij probeert overal tijd voor te maken, maar hij heeft nooit tijd genoeg. Hij komt dikwijls aan zichzelf niet toe; ja, zelfs niet aan zijn naasten vrienden en familie.
Een Afrikaan begrijpt dat niet. Voor hem zijn mensen en relaties belangrijker dan dingen. Hij werd immers geboren in een gezins- en familieverband in de ruimste zin van het woord (de zgn. extended family). Zelf staat hij op de schouders van zijn voorgeslacht. Hij heeft alles aan zijn voorouders te danken en lééft van hun tradities. Met andere woorden: wat hij krijgt is veel meer dan wat hij bijdraagt aan de wereld om zich heen. Het gemeenschapsgevoel is kenmerkend voor de Afrikaanse cultuur, tot op de dag van vandaag.
Nu is het ontegenzeggelijk waar dat dit ook z’n schaduwkanten heeft. Denk bijvoorbeeld aan de verabsolutering van de eigen familie en aan de vergoddelijking van het stamverband. En toch staat dit levensgevoel dichter bij de woorden van Prediker 4 dan het individualisme dat zo typerend is voor de Westerse cultuur. “Twee zijn beter dan één”, zegt de wijze koning Salomo. En hij zegt dat op grond van een geheiligde levenservaring.
Eenzaamheid
De Prediker heeft heel wat ongerijmde dingen gezien. Drie ervan noemt hij in dit hoofdstuk: a) de tranen der verdrukten (vs. 1); b) de tegenwerking en jaloezie die mensen vaak ondervinden wanneer ze een klein beetje voorspoed hebben in hun werk (vs. 4); c) de eenzaamheid van een mens die geen familie heeft, die altijd maar bezig is en nooit echt verzadigd wordt (vs. 7).
Een eenzame man… Hij staat alléén op de wereld. Hij heeft geen kind en geen broer. Als hij sterven gaat moet hij alles overlaten aan een ander. Van al zijn arbeid is geen einde. In stilte doet hij zijn werk. En als hij thuiskomt is er niemand die op hem wacht. Misschien is hij rijk
aan goederen, en toch is hij arm. Het geluid van kinderen wordt op zijn erf niet gehoord. Een waarderend woord wordt niet gesproken. “Daar is één, en geen tweede.”
Single
Zulke mensen zijn er vandaag ook. Alleenstaanden noemen we hen. Of, beter misschien, alleen-gaanden. Mensen die nooit tot een huwelijk zijn gekomen. Dat kan zijn door eigen toedoen. Er zijn er die het huwelijk afwijzen omdat ze het maar onzin vinden of omdat ze niet gebonden willen zijn. Bij Prediker lijkt hier de nadruk te liggen. Dan gaat het dus om een zelfgekozen eenzaamheid, een isolement dat men zichzelf heeft opgelegd.
Het kan echter ook een levensroeping zijn. In Mattheüs 19:12 spreekt Christus over mensen die zichzelf gesneden hebben ter wille van Gods koninkrijk (zoals Paulus). Ze zien af van het huwelijk om des te meer dienstbaar te kunnen zijn aan God en hun naaste, aan kerk en zending. Zulke mensen hoeven we niet te beklagen; integendeel. Hoewel ook zij hun strijd kunnen hebben, is hun leven heel waardevol. Zij mogen een levenstaak vervullen die rijke vruchten afwerpt.
Maar dat alleen zijn waarvan in Prediker 4 sprake is, kan ook een kruis zijn; een kruis dat niet is gezocht maar opgelegd. Denk bijvoorbeeld aan mensen die graag hadden willen trouwen maar toch alleen gebleven zijn, die het gevoel hebben ‘overgebleven’ te zijn. Denk ook aan weduwen en weduwnaars die eenmaal het geluk hebben gekend van het samenzijn, maar nu de stilte en de leegte hebben leren kennen. “Daar is één, en geen tweede.”
De diepste wortel
Zulke eenzamen zijn er meer dan wij denken, juist in een wereld met sociale media en netwerken, een samenleving waar alles te koop is behalve vriendschap. We spreken weleens van het ik-tijdperk: ik vind, ik denk, ik voel, ik wil… En uiteindelijk: ik ben eenzaam. Wat zijn er veel mensen die in stil verdriet hun weg gaan. Ze zijn als de verlamde man bij het badwater van Bethesda die geen mens had (Joh. 5:7).
Waar ligt de diepste wortel van onze eenzaamheid? In het verloren paradijs. In onze afval van God. Het ik-tijdperk is niet van vandaag of gisteren. Het is begonnen toen wij ons moedwillig losscheurden van de levende God, van Hem Die ons in relatie tot Hem en elkaar had geplaatst. De mens wilde als God zijn. Hij wilde doen waar hij zelf zin in had. “ “Geen God en geen meester” werd zijn levensdevies. Als ik maar gelukkig ben!”
Juist dat heeft een grote eenzaamheid met zich meegebracht. We zijn God kwijt en daarmee ook ons levensdoel. We leven nu zonder God en zonder hoop in deze wereld. Daarbij zijn we ook elkaar en onszelf kwijtgeraakt. En dan kunnen we vlakbij elkaar staan en toch eenzaam zijn. Is dat het laatste woord? Gelukkig niet! Prediker heeft nog meer te zeggen.
(wordt vervolgd)
